Nawigacja

Aktualności

Patroni naszych ulic: Adolf Bniński i Adam Poszwiński

W serii „Patroni naszych ulic” przypominamy sylwetki Adolfa Bnińskiego i Adama Poszwińskiego. Ulica im. Adolfa Bnińskiego znajduje się na terenie poznańskiego osiedla Wilczy Młyn (Bniński patronuje także ulicy w Środzie Wielkopolskiej). Adam Poszwiński natomiast od niedawna jest patronem ulicy na poznańskich Jeżycach. Obydwaj byli zaangażowani w działalność Delegatury Rządu w czasie okupacji niemieckiej. Prawdopodobnie zginęli razem podczas egzekucji jako więźniowie Fortu VII w lipcu 1942 r. w lesie koło Stęszewa, oddalonego 20 km od Poznania.

Adolf Bniński (1884-1942) pseudonim „Białoń”

Urodził się w Kosowie w powiecie gostyńskim jako syn Emilii i Karola. Do rodziny Bnińskich należał majątek w Bninie, a następnie w Gułtowach. Po ukończeniu gimnazjum w Inowrocławiu studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a potem w Monachium i Hale. W 1909 r. wrócił do Polski i zaczął pracować przy administracji majątków ziemskich. W chwili wybuchu I wojny światowej został przez władze niemieckie powołany do pracy na stanowisku referenta przy naczelniku powiatu kutnowskiego, gostynińskiego i łódzkiego. Po zakończeniu działań wojennych władze polskie powierzyły Bnińskiemu stanowisko naczelnika Łodzi, które pełnił do 1919 r., kiedy to zdecydował się wrócić do Wielkopolski i objąć stanowisko starosty w Środzie Wielkopolskiej. W 1920 r. został prezesem Wielkopolskiej Izby Rolniczej. W 1923 r. powierzono mu stanowisko wojewody poznańskiego. Po przewrocie majowym w 1926 r. odbyły się wybory na prezydenta RP, w których Bniński był z ramienia prawicy kontrkandydatem dla Józefa Piłsudskiego, a następnie Ignacego Mościckiego. W świetle prowadzonej przez nowy rząd polityki, Bniński w 1928 r. podał się do dymisji. To pozwoliło mu na zintensyfikowanie działalności społecznej. Kierował działaniami licznych organizacji, m.in. Zarządem Głównym Towarzystwa Czytelni Ludowych oraz Radą Gospodarczą Województwa Poznańskiego. Po wyborach parlamentarnych w 1935 r. objął funkcję senatora. We wrześniu 1939 r., po wkroczeniu do Polski wojsk niemieckich, rodzina Bnińskiego została wywłaszczona. On sam ukrywał się w Poznaniu, prowadząc działalność konspiracyjną. Był współorganizatorem niepodległościowej organizacji „Ojczyzna”. W lipcu 1940 r. został powołany na stanowisko Delegata Rządu. Jeszcze w tym samym miesiącu został aresztowany przez niemiecką służbę bezpieczeństwa i umieszczony w obozie Fort VII. W listopadzie został przewieziony do siedziby poznańskiego gestapo na trwające pięć tygodni przesłuchania. Tymczasem rząd emigracyjny podejmował starania aby uwolnić Bnińskiego. W jego sprawie interweniowali ambasador polski w Watykanie i członkowie rodziny królewskiej we Włoszech.

Adam Poszwiński (1881-1942)

Urodził się w Warszawie jako syn Anny i Stanisława. Studiował chemię, ekonomię i nauki polityczne. Już w okresie studiów związał się z ruchem chrześcijańsko-demokratycznym. Po ukończeniu studiów w 1909 r. wziął udział w zebraniu założycielskim Polskiego Towarzystwa Demokratycznego. W czasie I wojny światowej był członkiem Tajnego Międzypartyjnego Komitetu Obywatelskiego. Po jego przekształceniu w Centralny Komitet Obywatelski, pełnił funkcję sekretarza Wydziału Wykonawczego. Następnie został powołany w skład Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej, w którym zajmował się kwestiami społecznymi. W imieniu Komisariatu dokonał otwarcia Uniwersytetu Poznańskiego 7 maja 1919 r. 17 października 1919 r. powierzono Poszwińskiemu funkcję podsekretarza stanu, zastępującego Ministra Byłej Dzielnicy Pruskiej. W 1921 r. Poszwiński po uprzedniej dymisji, zajął się kierowaniem spółką medialną Drukarnia Pomorska. Po jej upadłości w 1927 r. przeniósł się do Poznania i zajął głównie pracą dziennikarską oraz redakcyjną. W czasie II wojny światowej działał w organizacji „Ojczyzna”. W 1940 r. został mianowany na kierownika Wydziału Gospodarki w Biurze Delegatury Rządu. Aresztowany przez gestapo 9 września 1941 r. i przewieziony do Fortu VII.

Fort VII

Adolf Bniński i Adam Poszwiński przed śmiercią byli więźniami Fortu VII, obecnie jednego z symboli wielkopolskiej martyrologii. Fort VII (Fort Colomb) został zbudowany w latach 1876-1880. W 1902 r. nazwany Fortem Colomb na cześć pruskiego generała. W 1931 r. przemianowany przez władze polskie na Fort Floriana Dąbrowskiego, majora wojska polskiego. W czasie okupacji niemieckiej na terenie fortu utworzono pierwszy na ziemiach polskich obóz koncentracyjny, w którym po raz pierwszy uśmiercono grupę ludności cywilnej z wykorzystaniem gazu tlenku węgla. Obóz funkcjonował do 1944 r. i w tym okresie kilkukrotnie zmieniał nazwę: Konzentrationslager Posen, Obóz Przejściowy oraz Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczy Obóz Pracy. Przetrzymywani w celach więźniowie byli głodzeni i torturowani. W ramach akcji politycznego oczyszczania terenu do Fortu VII trafili przedstawiciele świata polityki, inteligencji, powstańcy wielkopolscy i członkowie organizacji konspiracyjnych, wśród nich Adolf Bniński i Adam Poszwiński. Według obecnych ustaleń liczba więźniów jest szacowana na 17000. Na terenie fortu stracono około 4500 osób. Wielu zginęło w egzekucjach w okolicznych lasach lub innych obozach koncentracyjnych.

Egzekucja, rozliczenie zbrodni, upamiętnienie

Adolf Bniński i Adam Poszwiński wraz z pięcioma innymi członkami Delegatury w dniu 7 lub 8 lipca 1942 r. zostali wywiezieni z Fortu VII do lasu w okolicy Stęszewa i tam najprawdopodobniej rozstrzelani. Jest to obecnie jedna z wersji śmierci Adolfa Bnińskiego i Adama Poszwińskiego. Ich okoliczności nigdy nie zostały w pełni wyjaśnione. Okręgowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu zakończyła dwa śledztwa: w sprawie przeciwko ludzkości polegającej na osadzeniu w okresie od 10 października 1939 r. do 25 kwietnia 1944 r. co najmniej 16899 osób narodowości polskiej w więzieniu policyjnym Fort VII oraz w sprawie zbrodni przeciwko ludzkości polegającej na zamordowaniu w ww. okresie w Forcie VII co najmniej 4500 osób narodowości polskiej. Śledztwa zostały umorzone z uwagi na śmierć sprawców lub niewykrycie pozostałych. Wciąż w toku postępowania jest śledztwo w sprawie zbrodni przeciwko ludzkości popełnionej w dniu 7 lipca 1942 r. w okolicy Stęszewa dotyczącej zabójstwa obywateli polskich: Adolfa Bnińskiego, Adama Poszwińskiego oraz Edwarda Piszcza, Tadeusza Strojnego, Czesława Kiełczewskiego, Stanisława Smoczkiewicza i Mieczysława Trajdosa.

Adolf Bniński został pośmiertnie uhonorowany Orderem Orła Białego w 1995 r. Pamięci m.in. Adolfa Bnińskiego i Adama Poszwińskiego poświęcona jest tablica znajdująca się w krużganku klasztoru oo. Dominikanów przy alei Niepodległości w Poznaniu. Tablice pamiątkowe patronów znajdują się również w Muzeum Martyrologii Wielkopolan, mieszczącym się na terenie dawnego Fortu VII. Adolfowi Bnińskiemu poświęcone są ponadto tablice znajdujące się na ścianie budynku Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu oraz na placu w Gułtowach. W Janowie koło Środy Wielkopolskiej w kamiennym Kręgu Pamięci możemy odnaleźć głaz poświęcony byłemu wojewodzie poznańskiemu. Symbolicznym grobem Bnińskiego i Poszwińskiego jest pomnik Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej w Poznaniu.

Opracowanie: Ewa Liszkowska

  • Adolf Bniński Fot. ze zbiorów AIPN
    Adolf Bniński Fot. ze zbiorów AIPN
  • Adam Poszwiński  Fot. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu
    Adam Poszwiński Fot. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu
  • Wejście do Fortu VII Fot. Ewa Liszkowska
    Wejście do Fortu VII Fot. Ewa Liszkowska
  • Korytarz więzienny w Forcie VII Fot. Ewa Liszkowska
    Korytarz więzienny w Forcie VII Fot. Ewa Liszkowska
  • Cela Adolfa Bnińskiego w Forcie VII Fot. Ewa Liszkowska
    Cela Adolfa Bnińskiego w Forcie VII Fot. Ewa Liszkowska
  • Tablica pamiątkowa w kościele oo. Dominikanów w Poznaniu Fot. Ewa Liszkowska
    Tablica pamiątkowa w kościele oo. Dominikanów w Poznaniu Fot. Ewa Liszkowska
  • Tablica pamięci Adolfa Bnińskiego w Forcie VII Fot. Ewa Liszkowska
    Tablica pamięci Adolfa Bnińskiego w Forcie VII Fot. Ewa Liszkowska
do góry