E-Księgarnia
Podczas wystawy „Europa w rodzinie. Ziemiaństwo polskie w XX w.”, eksponowanej w Ognisku Polskim w Londynie w dniach 4–19 marca 2018, zostanie zaprezentowany reprint tzw. „Noty Raczyńskiego”, przechowywany w brytyjskim Archiwum Narodowym, udostępniony dzięki uprzejmości Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
10 grudnia 1942 r. rząd RP na uchodźstwie zwrócił się do państw sygnatariuszy Deklaracji Narodów Zjednoczonych z apelem w sprawie zapobieżenia zbrodniom dokonywanym na ludności żydowskiej w okupowanej przez Niemców Polsce. Prezentowana nota, sygnowana przez ówczesnego kierownika MSZ Edwarda Raczyńskiego, nosi formalnie datę 9 grudnia 1942 r. Jej wręczanie nastąpiło jednak kolejnego dnia (10 grudnia 1942 r.) i z taką też datą została ona następnie opublikowana.
Powstanie noty było ściśle związane z przyjazdem Jana Karskiego do Londynu w listopadzie 1942 r. Relacje Karskiego i przewiezione przez niego mikrofilmy ukazywały tragiczną sytuację ludności żydowskiej w okupowanej Polsce. Informacje na ten temat Edward Raczyński przekazał ministrowi spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony’emu Edenowi w czasie spotkania 1 grudnia 1942 r. Raczyński proponował także zorganizowanie wielostronnej konferencji w celu rozpowszechnienia informacji o dokonywanych zbrodniach. Wobec braku brytyjskiej reakcji rząd polski postanowił zwrócić się z notą do państw sygnatariuszy Deklaracji Narodów Zjednoczonych.
Nota (nieprecyzyjnie nazywana Raportem Karskiego) zawierała dane na temat aktualnej sytuacji Żydów w okupowanej Polsce i wskazywała na zbrodnie niemieckie. Obejmowała także wykaz działań informacyjnych i protestacyjnych rządu polskiego w tej sprawie oraz wzywała państwa zachodnie do powstrzymania zbrodni. W końcowych akapitach rząd polski wzywał nie tylko do potępienia dokonywanych mordów i ukarania winnych, ale także apelował o podjęcie takich działań, które powstrzymałyby stosowanie metod masowej zagłady.
Złożenie noty spotkało się z licznymi komentarzami prasowanymi, a reakcją rządów państw sprzymierzonych było ogłoszenie w dniu 17 grudnia 1942 r. specjalnej deklaracji, w której m.in. zapowiedziano surowe ukaranie winnych.
Władze polskie, próbując nagłośnić fakty ludobójstwa Żydów na terenie okupowanej Polski (poza oficjalnym złożeniem noty), zdecydowały się także na opublikowanie specjalnej broszury „The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland” w wysokim nakładzie w języku angielskim i dystrybuowanie jej m.in. przez polskie placówki dyplomatyczne i konsularne. W rezultacie ogłoszono szesnastostronicową broszurę, składającą się ze wstępu i z czterech dokumentów dotyczących eksterminacji ludności żydowskiej na terenie Polski pod okupacją niemiecką.
Najważniejszym spośród prezentowanych w broszurze dokumentów była oczywiście „nota Raczyńskiego” z 10 grudnia 1942 r. W broszurze zamieszczono także tekst wspólnej deklaracji państw sprzymierzonych z 17 grudnia 1942 r., fragment oświadczenia wicepremiera Stanisława Mikołajczyka z 27 listopada 1942 r. oraz tekst wystąpienia Edwarda Raczyńskiego z 17 grudnia 1942 r.
Pełna treść broszury w formacie pliku PDF: The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland.
Edwardowi Raczyńskiemu poświęcono film dokumentalny, gdzie znalazły się odniesienia do jego wystąpień dotyczących prześladowań ludności cywilnej. Fragment 6.25-6.50 pokazuje przemówienie z 13 stycznia 1942 r. w St. James's Palace, fragment 7.35-8.46 dotyczy noty z 10 grudnia 1942 r. i postaci Jana Karskiego. Film został przygotowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i udostępniony do prezentacji na wystawie.