Nawigacja

Aktualności

III Wielkopolskie Forum Pamięci Narodowej „Wielkopolska 1939-1945. Pamięć i edukacja” – Poznań, 12 października 2019

W tym roku obchodzimy 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej. Pamiętając o polskich bohaterach i ofiarach tej okrutnej wojny, 12 października 2019 r. w Forcie VII w Poznaniu, więzieniu śledczym poznańskiego gestapo, miejscu kaźni tysięcy Wielkopolan w okresie okupacji niemieckiej, zorganizowaliśmy III Wielkopolskie Forum Pamięci Narodowej.

 

 

Całodniowe Forum jest głównym wydarzeniem edukacyjnym Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu. W tym roku zaprosiliśmy wszystkich chętnych do spotkania pod hasłem „Wielkopolska 1939-1945. Pamięć i edukacja”. Forum jest miejscem wymiany poglądów, źródłem inspiracji, wiedzy i wsparcia dla przedstawicieli instytucji, członków stowarzyszeń kultywujących pamięć i wszystkich mieszkańców Poznania i Wielkopolski zainteresowanych edukacją i historią regionu. Jest też wyjątkowym miejscem spotkań historyków, specjalistów oraz wszystkich zainteresowanych historią.

W tym roku współgospodarzem całodniowego Forum było Wielkopolskie Muzeum Niepodległości, a całość odbywała się na terenie obiektów Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII w Poznaniu. Okazją do spotkania była także 80. rocznica utworzenia pierwszego obozu koncentracyjnego na ziemiach polskich – Fortu VII, który obecnie pełni rolę Miejsca Pamięci. Nie zapomnieliśmy także o „Operacji Tannenberg”, w ramach której w samym tylko 1939 r. Niemcy zamordowali 10 000 mieszkańców Wielkopolski.

Podczas paneli dyskusyjnych i wykładów poruszyliśmy wątki związane z zapomnianymi zbrodniami niemieckimi, udostępnianiem materiałów archiwalnych dotyczących okupacji niemieckiej z polskich instytucji, martyrologią więźniów Fortu VII, życiem codziennym w Wielkopolsce oraz Miejscami Pamięci Narodowej.

Wielkopolskie Forum otworzył wykład Aleksandry Pietrowicz z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Poznaniu „Polskie Państwo Podziemne w Wielkopolsce w latach 1939-1945”. Aleksandra Pietrowicz jest współautorką wydanej przez IPN książki „Polityczne oczyszczanie gruntu. Zagłada polskich elit w Wielkopolsce 1939-41” oraz autorką licznych artykułów na temat II wojny światowej.

Po prelekcji na głównym dziedzińcu Fortu VII odbyły się uroczystości państwowe pod honorowym patronatem Prezydenta RP Andrzeja Dudy upamiętniające 80. rocznicę powstania pierwszego obozu koncentracyjnego jakim był Fort VII, po których uczestnicy udali się na panele dyskusyjne. Dotyczyły one następujących tematów:

Okupacja niemiecka w Wielkopolsce – zbiory archiwalne.
Pamięć o zbrodniach niemieckich. Miejsca Pamięci w Wielkopolsce i na świecie.
Charakterystyka okupacji niemieckiej w Wielkopolsce 1939-45.
Pamięć i edukacja. Jak opowiadać o okupacji niemieckiej?

W pierwszym panelu „Okupacja niemiecka w Wielkopolsce – zbiory archiwalne” udział wziął dr Rafał Leśkiewicz, długoletni dyrektor Archiwum IPN, obecnie pełnomocnik prezesa IPN ds. badań nad terrorem okupacyjnym w Polsce w latach 1939-45 oraz zastępca dyrektora Biura Badań Historycznych IPN, który zaprezentował m.in. powstające w IPN cyfrowe repozytorium represji przeciwko obywatelom polskim oraz zbiory archiwalne IPN dotyczące okupacji niemieckiej. Henryk Krystek – dyrektor Archiwum Państwowego Poznaniu omówił dokumenty archiwalne przechowywane w zbiorach kierowanej przez siebie instytucji. W panelu wzięli też udział prokurator Oddziałowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Poznaniu Mirosław Więckowiak, który skupił się na prowadzonych przez komisję śledztwach dotyczących okupacji niemieckiej oraz dr Bogumił Rudawski z Instytutu Zachodniego w Poznaniu, specjalista od okupacji niemieckiej, który zaprezentował słuchaczom archiwalia zgromadzone przez IZ w ramach „Archiwum II Wojny Światowej (1939-1945)”. Celem tego panelu było zaprezentowanie szeregu źródeł i dokumentów dotyczących okupacji niemieckiej przechowywanych w zasobach tych instytucji oraz zasad ich udostępniania. Mamy nadzieję, że spełnił on oczekiwania publiczności. Panel poprowadziła dr hab. Ewa Syska, specjalistka z zakresu archiwistyki z Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Drugi panel, który odbywał się równolegle do pierwszego, dotyczył pamięci o zbrodniach niemieckich ze szczególnym uwzględnieniem Miejsc Pamięci w Wielkopolsce i na świecie. Poprowadziła go naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu Marta Szczesiak-Ślusarek. W panelu wystąpił kustosz Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości Krzysztof Płonka, długoletni pracownik Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII w Poznaniu, który przybliżył uczestnikom forum historię Fortu VII jako obozu koncentracyjnego. Elżbieta Rybarska – prezes Stowarzyszenia Rodzin Polskich Ofiar Obozów Koncentracyjnych, organizatorka razem z Oddziałowym Biurem Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu corocznych Wyjazdów Pamięci szlakiem obozów koncentracyjnych w Niemczech i Austrii, która opowiedziała o potrzebie organizowania takich wyjazdów edukacyjnych oraz zaprezentowała Miejsca Pamięci, m.in. w Mauthausen, Gusen, Dachau i na Zamku Śmierci Hartheim. We wszystkich tych miejscach kaźni dominującą grupą ofiar byli Polacy. Zofia Dobrowolska, obecnie prezes Stowarzyszenia Miłośników Dopiewca „Sami Swoi”, a w przeszłości wójt Gminy Dopiewo, poruszyła temat Lasów Palędzkich i zaapelowała o pamięć tysięcy polskich ofiar tam zamordowanych. W większości byli to głównie więźniowie Fortu VII. Czwartym gościem był Jerzy Osypiuk, prezes Nekielskiego Stowarzyszenia Kulturalnego, który opowiedział o miejscach pamięci w swoim regionie oraz zaprezentował książkę „Obóz pracy przymusowej dla Żydów w Nekli w latach 1942-43”, której jest współautorem wraz z Bogumiłem Rudawskim.

Po przerwie uczestnicy Forum spotkali się w głównej sali, by wysłuchać dyskusji i referatów przygotowanych przez gości z Austrii i Warszawy. W panelu uczestniczyli:

Martha Gammer z St. Georgen (Górna Austria) – pedagog, historyk, działaczka społeczna i przewodnicząca Komitetu Pamięci Gusen. Od wielu lat bada dzieje obozów Mauthausen oraz Gusen, które Niemcy i Austriacy zbudowali w celu eksterminacji polskiej inteligencji podczas II wojny światowej. Należały one do najcięższych niemieckich obozów koncentracyjnych. Zginęło w nich 40 000 więźniów różnych narodowości. Z tej liczby 25 000 ofiar to Polacy. Dziś na tym terenie znajduje się osiedle domów jednorodzinnych. Jedynym obiektem przypominającym o tym strasznym miejscu eksterminacji jest prowadzony przez Marthę Gammer Memorial Gusen, w którym znajduje się wystawa stała oraz symboliczne krematorium. Martha Gammer od wielu lat współpracuje ze stroną polską.

Rudolf Haunschmied z Austrii – pisarz, regionalista, autor licznych publikacji o obozach koncentracyjnym Gusen I, Gusen II i Gusen III. Bardzo blisko współpracuje z Marthą Gammer. Jest obok niej członkiem Komitetu Pamięci Gusen. Bardzo zaangażowany w popularyzację wiedzy o systemie obozów Mauthausen-Gusen. Walczy od wielu lat o możliwość udostępniania sztolni Bergkristall.

Dariusz Brożyniak – działacz polonijny z Linzu, w okresie PRL działacz opozycji antykomunistycznej, zmuszony w latach 80. XX w. do emigracji. Od kilku lat aktywnie, razem z synem Aleksandrem, włącza się w popularyzację wiedzy o systemie obozów Mauthausen-Gusen oraz obozie Linz II. Bardzo blisko współpracuje ze Stowarzyszeniem Rodzin Polskich Ofiar Obozów Koncentracyjnych oraz Instytutem Pamięci Narodowej w Poznaniu.

dr Anna Jagodzińska – pracownik Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej, badaczka martyrologii polskiego duchowieństwa w niemieckich obozach koncentracyjnych, m.in. Mauthausen-Gusen, autorka wielu publikacji naukowych i popularnonaukowych. Inicjatorka z ramienia IPN konferencji „Różańce z Gusen”.

Było to niezwykłe, historyczne spotkanie, podczas którego Austriacy przybliżyli zebranym zupełnie nieznane fakty z historii tego kompleksu obozów, w których większość więźniów i ofiar stanowili Polacy. Strona polska i austriacka zapowiedziały pogłębienie współpracy celem popularyzacji wiedzy o tych miejscach i docierania do nowych źródeł. Po tym niezwykłym wydarzeniu przyszedł czas na dwa ostatnie panele dyskusyjne.

Uczestnicy trzeciego panelu skupili się na przybliżeniu charakterystyki okupacji niemieckiej w Wielkopolsce. Panel poprowadził dr hab. Konrad Białecki, naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Poznaniu. Uczestniczyli w nim głównie specjaliści z Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu: Aleksandra Pietrowicz, dr Rafał Sierchuła oraz Tomasz Cieślak, specjalizujący się m.in. w tematyce okresu okupacji oraz terroru okupacyjnego. Dyskusję podjął również dr hab. Piotr Gołdyn, pracownik naukowy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Dominującymi tematami podczas tego panelu były życie codzienne w czasie okupacji niemieckiej w Wielkopolskie, losy wielkopolskich nauczycieli, specyfika konspiracji antyniemieckiej oraz terror okupanta w okresie zarządu wojskowego – m.in. „Operacja Tannenberg”.

Czwarty panel oscylował wokół zagadnień edukacyjnych. Jak opowiadać o okupacji niemieckiej? Na to pytanie postarali się odpowiedzieć zaproszeni paneliści. Panel poprowadził kustosz Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie Jacek Nawrocik. Wystąpili w nim reżyserka wielokrotnie nagradzanego filmu „Operacja Tannenberg” Anna Piasek-Bosacka. Film ten opowiada o eksterminacji polskich obywateli w Wielkopolsce w pierwszych latach okupacji niemieckiej. Prelegentce towarzyszyli: red. Piotr Bojarski, pisarz, autor wielokrotnie nagradzanych powieści historycznych m.in. książki „Poznaniacy przeciwko swastyce”, Witold Sobócki z Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu, specjalista w dziedzinie geocachingu, formy edukacji, która staje się coraz bardziej popularnym sposobem opowiadania o historii i miejscach historycznie ważnych, ppor. Mikołaj Klorek, historyk, pasjonat, edukator, żołnierz XII Wielkopolskiej Brygady Wojsk Obrony Terytorialnej, który podzielił się swoimi doświadczeniami w zakresie edukacji historycznej.

III Wielkopolskie Forum Pamięci w opinii uczestników było udane. Szczególnie cieszy fakt, że mogliśmy się spotkać w murach Fortu VII. Oczywiście dominowała dyskusja o pamięci, ale nie zabrakło interesujących spotkań i refleksji. Zapraszamy za rok, motywem przewodnim IV Forum będzie Zbrodnia Katyńska. Do zobaczenia.

Serdeczne i szczególne podziękowania kierujemy do Pana Kierownika Grzegorza Kucharczyka i całego zespołu Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII w Poznaniu. Dziękujemy.

Tekst: Tomasz Cieślak

do góry