Nawigacja

Archiwalia – Poznań

Archiwum Pełne Pamięci: 4 czerwca 1989 – „Czerwona kartka dla komunistów”

4 czerwca 1989 r. odbyła się w Polsce pierwsza tura częściowo wolnych wyborów do Sejmu i Senatu. Wybory były wynikiem porozumienia zawartego podczas obrad Okrągłego Stołu pomiędzy komunistyczną władzą, a częścią opozycji i Kościołem. Ustalono wówczas, że wybory do utworzonego Senatu (100 senatorów) będą miały charakter otwarty i demokratyczny. W Sejmie 35% miejsc (161 posłów) miało przypaść opozycji, a 65% miejsc (299 posłów) Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i jej sojusznikom. Ten podział mandatów miał zapewnić komunistycznej władzy kontrolę nad państwem i uniemożliwić zmianę konstytucji, do czego wymaganych było 2/3 głosów. Razem z mandatami uzyskanymi w Senacie, komuniści stwarzali sobie również szansę na wybór swojego kandydata na prezydenta, którego wybierało Zgromadzenie Narodowe (połączone izby parlamentu).

W kwietniu 1989 r. Sejm uchwalił zmianę Konstytucji PRL, wprowadzając zapisy o Senacie i Prezydencie oraz przyjmując nowe ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Rada Państwa wyznaczyła termin wyborów na 4 czerwca (pierwsza tura) i 18 czerwca (druga tura). Powołano do życia Państwową Komisję Wyborczą. W jej skład weszli również przedstawiciele opozycji. 17 kwietnia Sąd Najwyższy ponownie zalegalizował NSZZ „Solidarność”, a trzy dni później NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych. 23 kwietnia powstał Komitet Obywatelski „Solidarność”, który zajął się prowadzeniem kampanii wyborczej do parlamentu. Obok Komitetu, w wyborach wzięły również udział inne ugrupowania i partie opozycyjne m.in. Konfederacja Polski Niepodległej i Unia Polityki Realnej. Wybory zbojkotowały m.in. Solidarność Walcząca i Federacja Młodzieży Walczącej.

W kampanii wyborczej Komitetu Obywatelskiego przedstawiano „Solidarność” jako jednolity, zorganizowany blok. Powstawały regionalne oddziały Komitetów, tworzono oddolny, społeczny ruch popierający „Solidarność”. Głównym motywem kampanii była tzw. „drużyna Wałęsy”, czyli plakaty wyborcze przedstawiające fotografię kandydata z Lechem Wałęsą. Kampanię poparli masowo aktorzy i artyści. Do społeczeństwa trafiły miliony ulotek. 9 maja wyemitowano w telewizji i radiu pierwsze audycje wyborcze Komitetu Obywatelskiego. Dzień wcześniej pojawił się pierwszy numer „Gazety Wyborczej”. Wznowiono wydawanie „Tygodnika Solidarność” i uzyskano poparcie „Tygodnika Powszechnego”.

W niedzielę 4 czerwca 1989 r. odbyła się pierwsza tura wyborów do Sejmu i Senatu. Frekwencja wyniosła 62% uprawnionych do głosowania. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” do Senatu uzyskali 92 mandaty, kandydaci władzy – żadnego mandatu. W wyborach do Sejmu Komitet Obywatelski zdobył 160 ze 161 możliwych mandatów, a kandydaci PZPR i jej sojusznicy, z 299 przysługujących im miejsc, zdobyli zaledwie trzy. Z listy krajowej do Sejmu na 35 kandydatów tylko dwaj kandydaci z ramienia obozu władzy uzyskali mandaty poselskie. Była to klęska komunistów i wielkie zwycięstwo „Solidarności”. Wyniki wyborów zaskoczyły zarówno stronę solidarnościową, jak i obóz władzy.

Po pierwszej turze wyborów, za zgodą „Solidarności”, obóz rządzący zmienił ordynację wyborczą, tak aby w drugiej turze wyborów, pozostałe do zdobycia mandaty poselskie z listy krajowej, przypadły kandydatom obozu władzy. W drugiej turze wyborów, która odbyła się 18 czerwca, wzięło udział tylko 25% uprawnionych do głosowania. W jej wyniku, Komitet Obywatelski „Solidarność” zdobył jeden brakujący mandat poselski i siedem z ośmiu mandatów senatorskich.

Czerwcowe wybory do Sejmu i Senatu zakończyły się zdecydowanym zwycięstwem strony solidarnościowej i wielka klęską komunistów.

Fotografie pochodzą z akt IPN Po 462/2, IPN Po 990/28, IPN Po 1211/35 i IPN Po 1271/1.

dr Paweł Głuszek

Dokumenty zostały przekazane do Oddziałowego Archiwum IPN w Poznaniu m.in. w ramach akcji Archiwum Pełne Pamięci.

do góry