Encyklopedia Solidarności stanowi największe kompendium wiedzy na temat działalności opozycji w latach 1976–1989. Tom 5 wersji książkowej Encyklopedii zawiera 565 biogramów i 284 hasła rzeczowe.
Jaką rolę w oporze przeciwko władzy komunistycznej odegrała polska wieś? Jaka była działalność polityczna Antoniego Łapczyńskiego?
Harcerska Solidarność. Od legalizacji do delegalizacji
26 czerwca 1982 r. władze ZHP zdelegalizowały Radę Porozumienia Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego czyli strukturę kierowniczą „harcerskiej Solidarności”.
Przywódca robotniczych serc. Aleksander Krystosiak (1922–2002)
Aż trudno uwierzyć, że Aleksander Krystosiak, jeden z przywódców strajku w Szczecinie w roku 1980, lider komitetu strajkowego w Stoczni Remontowej „Parnica” (dziś już nieistniejącej) pozostaje postacią nieznaną.
„Żeby prawo chroniło człowieka…” Alicja Grześkowiak – zasłużona działaczka toruńskiej Solidarności
Trudno oddać pełen obraz toruńskiej opozycji doby lat osiemdziesiątych minionego wieku, bez ukazania roli, jaką w ruchu niezależnym odegrała Alicja Grześkowiak. Jest ona jedną z tych kobiet Solidarności, które na zawsze zaznaczyły swój wkład w tworzeniu zrębów suwerennej i demokratycznej Polski.
Ja wcale nie zniknęłam. Ewa Ossowska
W monografiach poświęconych Solidarności i jej działaczom można znaleźć o niej zazwyczaj jedno zdanie. O tym, że razem z Anną Walentynowicz i Aliną Pienkowską 16 sierpnia 1980 r. uratowała strajk. I choć na archiwalnych zdjęciach ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina widzimy ją w centrum wydarzeń – wciąż niewiele wiemy o jej losach.
Jakie formy działalności NSZZ „Solidarność” prowadził na terenie Mazowsza w stanie wojennym? Co było celem tej działalności? Jaki był wkład „Solidarności” Mazowsza w polską drogę do wolności?
„Wolna Polska zepchnięta pod ziemię…”
W grudniu 1981 roku wydawało się, że kopalnia „Piast” w Bieruniu będzie ostatnią, w której mógłby wybuchnąć strajk. A jednak… Zorganizowany tu spontanicznie pod ziemią protest trwał dwa tygodnie. Był najdłuższym strajkiem przeciwko stanowi wojennemu.
Jakie były podobieństwa i różnice pomiędzy demokracją szlachecką a demokracją praktykowaną w Solidarności (1980-81)? Wolność sumienia i tolerancja wyznaniowa w programie Solidarności?
Roman Laskowski (1936-2014)
Od 1973 r. był pracownikiem Instytutu Języka Polskiego PAN. W 1981 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1996 r. profesora zwyczajnego. Oprócz działalności naukowej Roman Laskowski zaangażował się od samego początku w ruch solidarnościowy. Inwigilowany przez SB i nękany rozmowami ostrzegawczymi zdecydował się na emigrację.
Elżbieta Turnau (1933-2015)
Przez większość życia związana była z Polską Akademią Nauk. Prócz kariery naukowej poświęciła się również działalności opozycyjnej. W latach 1976-1980 brała udział w kolportażu wydawnictw związanych z KOR, a od 1980 r. zaangażowała się w ideę powołania niezależnego związku zawodowego, której efektem było utworzenie NSZZ „Solidarność”.
Ireneusz Serwan (1925-2019)
We wrześniu 1980 r. Ireneusz Serwan brał udział w tworzeniu uczelnianych struktur NSZZ „Solidarność” na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Szybko stał się jedną z najważniejszych postaci w prężnie działającej organizacji.
Piotr Bartoszcze. Rolnik, związkowiec, ofiara SB
W nocy z 7 na 8 lutego 1984 r. Piotr Bartoszcze, działacz rolniczej „Solidarności”, rozwoził nielegalne ulotki. Z domu brata Romana odjechał swoją dostawczą Syreną Bosto. Do pokonania miał około dwóch kilometrów. Nigdy nie dotarł jednak na miejsce.
Droga do konfrontacji
Kompromis, zawarty w marcu 1981 r., społeczeństwo w zdecydowanej większości przyjęło z ulgą. Choć warunki bytowania wciąż się pogarszały (w kwietniu wprowadzono kartki na mięso), to stopień społecznego optymizmu powoli rósł. Droga jednak, zamiast ku normalizacji, wiodła do konfrontacji.
Na celowniku „nieznanych sprawców”. Zbigniew Szkarłat (1943-1986)
W 1986 r. Zbigniew Szkarłat, działacz nowosądeckiej „Solidarności” został ciężko pobity, kiedy szedł na mszę za ojczyznę. Znaleziono go z pękniętą czaszką. Zmarł nie odzyskawszy przytomności. Śledztwo w tej sprawie było utrudniane przez Służbę Bezpieczeństwa, która nie wahała się sięgać po „fabrykowanie pomówień, szantaż i podobne metody działania”.
NSZZ "Solidarność" Region Zielona Góra - wybrane aspekty działalności w latach 1980 - 1981
W lipcu roku 1980 wydarzenia w województwie zielonogórskim przebiegały spokojnie. Niezadowolenie w zakładach pracy nasiliło się dopiero w sierpniu 1980 r. Coraz częściej wyrażano krytyczne opinie wobec dyrekcji zakładów pracy, władz terenowych i centralnych.
Mieliśmy prawo do związku. Powstanie NSZZ „Solidarność” w prokuraturze PRL (1980-1981)
Prokuratorzy. Byli pracownikami, jak wszyscy inni. Zatrudnieni przez państwo. Z nominacji. Przynależeli do NSZZ „Solidarność”, związku legalnie działającego w kraju. Mieli do tego prawo. Zagwarantowane przez orzeczenia sądów PRL, zapewnienia I sekretarzy PZPR i premierów, deklaracje międzynarodowe.
Szczecin 1980. Strajkowa codzienność
Strajki Sierpnia ’80 były zbiorowym doświadczeniem setek tysięcy ludzi. Jak przebiegały z perspektywy ich szeregowych uczestników? Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu na przykładzie Szczecina – jednego z głównych ośrodków protestów „gorącego lata” 1980 r.
Rolnicza „Solidarność” w Charsznicy
Jednym z ciekawszych darów, który trafił do Archiwum IPN w Krakowie z rąk osoby prywatnej są materiały przekazane w kwietniu 2015 r. przez Franciszka Seweryna, byłego przewodniczącego Zarządu Gminnego NSZZ RI „Solidarność” w Charsznicy. Dotyczą one powołania i działalności struktur rolniczej „Solidarności” w gminie Charsznica w latach 80. i na początku lat 90. XX wieku.
Specjalista od biegów z przeszkodami. Cezary Kuleszyński (1937-2011)
Był sportowcem z sukcesami w skali kraju, nauczycielem i działaczem społecznym. Udzielając się w nowohuckiej „Solidarności” szczególną uwagę przykładał do spraw oświaty i wychowania. Współtworzył projekt, który miał wyzwolić polski sport z peerelowskiej zasady resortowości.
Naukowiec z drugiego obiegu. Józef Smaga (1937-2019)
Choć całe życie związany był z rusycystyką, to swoimi badaniami i zainteresowaniami obejmował również historię oraz sowietologię. Zaangażowany w działalność „Solidarności” i drugoobiegowego Wydawnictwa Myśli Nieinternowanej, włączył się również w niezależną działalność naukową i dydaktyczną.
Poznaj barwne biografie jugosłowiańskich opozycjonistów zafascynowanych polską „Solidarnością”. Dlaczego Jugosławia stałą się pierwszym krajem „dysydenckim”? Jak wyglądała opozycja w Jugosławii? Jak prominentny polityk stał się pierwszym opozycjonistą?
Przywrócenie nadziei
Podziemna „Solidarność” trwała, jednakże jej szeregi wykruszały się. Niezwykle korzystny, z punktu widzenia władz komunistycznych, bilans zakłóciło jednak wydarzenie, które ekipa Jaruzelskiego chciała dla swych celów zdyskontować. Była nim druga pielgrzymka Jana Pawła II.
Danuta Suchorowska-Śliwińska (1930-2011)
Od szesnastego roku życia pracowała jako skrzypaczka. Przez większość życia związana była z Filharmonią Krakowską, gdzie, po powstaniu NSZZ „Solidarność”, od początku włączyła się w organizowanie struktur związku. Prawdziwą pasją Danuty Suchorowskiej było jednak pisanie. Jej książki przywróciły głos wielu represjonowanym przedstawicielom powojennego podziemia.
Jakie były korzenie niezależnego ruchu chłopskiego oraz jak wyglądała droga rolników od „Solidarności” do niepodległości? Jaki był udział NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” w przełomie 1989 r.?
Jaką rolę odegrały Grupy Oporu „Solidarni” w walce o niepodległą Polskę? Kim był Teodor Klincewicz? W jaki sposób karano „kolaborantów” władzy ludowej?
Jaka była geneza myśli społeczno-politycznej „Solidarności”? Jak ewoluowała i zmieniała się w latach 1980-1989? Czy były widoczne podziały ideowo-programowe? Jak wyglądała droga do Okrągłego Stołu?
Elektryk z Nowej Huty. Kazimierz Kubrak (1951-2021)
Był działaczem robotniczym, całe życie związanym z Nową Hutą. Znaczna część jego życia upłynęła pod znakiem gwałtownych konfrontacji z systemem komunistycznym. Jego bezkompromisowość okazała się bezcennym wkładem w struktury hutniczej „Solidarności”.
„Pokojowa przebudowa ustrojowa”? Wybory 4 czerwca 1989 r. na łamach poznańskiej prasy niezależnej
Wydarzenia 1989 r. były przedmiotem licznych artykułów, analiz i komentarzy na łamach prasy wydawanej poza cenzurą. Duże zainteresowanie budziły m.in. rozmowy Okrągłego Stołu, wybory parlamentarne 4 czerwca oraz różne aspekty transformacji ustrojowej.
„Nasze dziś i jutro”. Represje wobec Teresy Remiszewskiej-Damsz
W 1982 r., dzień przed wigilią, znana żeglarka Teresa Remiszewska-Damsz oraz jej mąż Jerzy Damsz zostali zatrzymani w związku z ich działalnością opozycyjną. W ich mieszkaniu przedstawiciele aparatu represji znaleźli m.in. liczne pisma i ulotki sygnowane przez NSZZ „Solidarność”. Jednak koronnym dowodem oskarżenia stało się przygotowywane przez ich środowisko opracowanie „Nasze dziś i jutro”.
Jakie było pokolenie stanu wojennego? Jak rodziła się opozycja młodzieżowa w latach ’80 w Gorzowie Wielkopolskim? Dlaczego Ruch Młodzieży Niezależnej był fenomenem Gorzowa Wielkopolskiego lat osiemdziesiątych?
Szczeciński maj 1982 roku
Po zakończeniu II wojny światowej Święto Pracy (1 maja) było jednym z głównych świąt komunistycznych, w dodatku w opozycji do Święta Konstytucji 3 Maja, a nade wszystko – Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, które zniknęło z kalendarza świąt państwowych w 1951 r.
„Okrągły stół” widziany z boku. Grupa Robocza Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” wobec negocjacji z władzami
Przy „okrągłym stole” zabrakło wielu czołowych działaczy NSZZ „Solidarność”. Zostali potraktowani jako przeszkoda na drodze do porozumienia władz PRL z opozycją.
NSZZ „Solidarność” a Zbrodnia Katyńska
Wraz z osłabieniem dominacji komunistycznej propagandy w publicznym dyskursie, w latach 1980-1981 działacze opozycyjni podjęli również temat wydarzeń nieobecnych, przemilczanych albo wypartych z pamięci historycznej wskutek działalności komunistycznego aparatu. Jednym ze sposobów wypełniania „białych plam” było… użycie przyznanych związkowi gablot.
Solidarny. Jan Paweł II wobec Solidarności w latach 1980–1981
Dla papieża Jana Pawła II powstanie NSZZ „Solidarność” było nie tylko czynnikiem zmieniającym sytuację w Polsce i całym bloku wschodnim, lecz także inspiracją do refleksji o roli związków zawodowych we współczesnym świecie i o relacjach między kapitałem a pracą.
Mirosław Dzielski (1941-1989)
Był nietuzinkową postacią. Wyróżniał się w wielkim ruchu społecznym, jakim była „Solidarność”, oryginalną myślą i praktycznym działaniem. Nie należał do czołowych czy też najbardziej znanych ludzi „Solidarności”, ale zapamiętano go jako współtwórcę jednego z oryginalniejszych pomysłów, jak wyprowadzić Polskę z komunizmu.
Zmiażdżyć „kontrrewolucję”. NRD wobec Solidarności
Powstanie NSZZ „Solidarność” wywołało we wschodnim Berlinie obawy przed efektem domina. Przywódca NRD Erich Honecker parł do siłowego zduszenia niezależnego ruchu związkowego w PRL.
W ponad 100-osobowej Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” było jedynie kilka kobiet. Jednoczesnie Polki należały do najaktywniejszych uczestniczek strajków, ale również zajmowały się rodzinami pod nieobecność mężów
Barbara Niemiec (1943-2014)
Barbara Niemiec urodziła się 13 lipca 1943 r. w Krakowie. Po latach przyznawała: „Czas i miejsce mojego przyjścia na świat predestynowały do tego, by z mlekiem matki wyssać nienawiść do komunizmu i wszelkiego kagańca”.
Zamach grudniowy
Pierwszym sygnałem była wiadomość o przedłużeniu służby żołnierzom ostatniego rocznika. Władze Związku nie reagowały – jedynie Zarząd Regionu Dolny Śląsk przyjął 19 października przygotowany przez Kornela Morawieckiego tekst apelu do żołnierzy Wojska Polskiego.
„Gadała” pod Uniwersamem
13 grudnia 1985 r. rozbawiony tłum warszawiaków obserwować mógł grupę bezradnie tłukących w metalową konstrukcję milicjantów. Wewnątrz przygotowanego przez opozycjonistów metalowego wózka znajdował się magnetofon, nadający głośno antykomunistyczną audycję.
Grudniowy protest hutniczego olbrzyma
Na mapie strajkowych wystąpień w grudniu 1981 r., nie tylko na terenie ówczesnego województwa katowickiego, szczególne miejsce zajmuje protest załogi Kombinatu Metalurgicznego Huty „Katowice”, która w dniach 13-23 grudnia protestowała przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego.
Czy NSZZ „Solidarność” można postrzegać jako fenomen na skalę państw bloku komunistycznego? Jak powstawał i gdzie działał Region Mazowsze NSZZ „Solidarność”? Jak był liczny? Jakie inicjatywy podejmowali w terenie członkowie tej struktury?
„Solidarność żyje!” – dodatek do „Gazety Wrocławskiej” z 27 sierpnia 2022
Obchody drugiej rocznicy narodzin „Solidarności” miały przebiegać w Lubinie spokojnie, ale formacje Milicji Obywatelskiej przemocą rozpędziły ludzi. Od kul zginęły 3 osoby, a 11 zostało rannych.
„Jedność” z debitem
Pierwszym solidarnościowym pismem, które otrzymało debit wydawniczy już w listopadzie 1980 r., była „Jedność”.
„Solidarność” na listach przebojów
„Solidarność” od początku swego istnienia budziła wielkie zainteresowanie na całym świecie. Szybko stała się symbolem wolności, dlatego wprowadzenie w Polsce stanu wojennego spotkało się z powszechnym potępieniem.
Znaczki pocztowe „Solidarności”
W latach 80., w okresie walki z reżimem komunistycznym, w tzw. drugim obiegu pojawiły się znaczki pocztowe wydawane przez NSZZ „Solidarność”. Znaczki podziemnej „Solidarności” stały się symbolem oporu wobec władzy i oznaką istnienia wolnego, niepodległego państwa podziemnego.
Dodatek historyczny do „Gazety Polskiej Codziennie” w rocznicę urodzin Anny Walentynowicz
Jeszcze na początku lat 50. była przodownicą pracy, a już chwilę później swoimi staraniami o prawa robotników ściągnęła na siebie uwagę Urzędu Bezpieczeństwa. Jak dokonała się ta zmiana? Na te i inne pytania odpowiada autor biografii legendy Solidarności prof. Sławomir Cenckiewicz.
Ruch „Solidarności Rodzin”
W 1981 r. Region Środkowo-Wschodni NSZZ „Solidarność” zainicjował działalność Ruchu „Solidarności Rodzin”, przedsięwzięcie nawiązujące do społecznej nauki Kościoła, które było zjawiskiem unikalnym w skali dokonującej się wówczas wolnościowej rewolucji w kraju.
Sowieccy dysydenci i Solidarność
Wprowadzenie w PRL stanu wojennego miało bezpośredni wpływ na politykę wewnętrzną w ZSRS, gdzie zaostrzono represje wobec dysydentów. Więzienia, zsyłki i wyrzucanie z kraju to elementy wspólnej strategii komunistów sowieckich i polskich, przeczuwających niechybny kryzys systemu i poszukujących skutecznych metod ratowania totalitarnego ustroju.
Piosenki zakazane, bo prawdziwe
I Ogólnopolski Przegląd Piosenki Prawdziwej “Zakazane piosenki” rozpoczął się 20 sierpnia 1981 r. Przez trzy kolejne dni prezentowano programy artystyczne w pięciogodzinnych blokach na scenie w hali widowiskowo-sportowej Olivia w Gdańsku. Imprezę podzielono na dwie części: konkursową i artystyczną.
Sympatycy Solidarności Walczącej w Wielkiej Brytanii
W latach osiemdziesiątych Polacy w Wielkiej Brytanii aktywnie wspierali opozycję demokratyczną w PRL. Z tej pomocy korzystała również Solidarność Walcząca.
Wokół sporów o początki MKZ w Zielonej Górze. Przyczynek do dyskusji
Pomimo wieloletnich badań na historią NSZZ „Solidarność”, jeszcze nie wszystkie aspekty jego działalności zostały w sposób wyczerpujący opracowane. W wielu przypadkach nie pozwala na to stan zachowania materiałów źródłowych.
„Tysol” Tadeusza Mazowieckiego. Próba szybkiej lektury
Podpisanie porozumień sierpniowych rozpoczęło okres wyjątkowy, gęsty od ważnych wydarzeń, głośnych tekstów, sporów, napięć społecznych i momentów przełomowych. Odbiciem tego jest 37 numerów redagowanego przez Tadeusza Mazowieckiego pisma.
Zmagania z władzą
Poniżej przedstawiamy relacje działaczy NSZZ „Solidarność i innych organizacji opozycyjnych regionu świętokrzyskiego na temat wydarzeń z lat 1988-1989.
„Zepsute zwycięstwo”
33 lata temu Polacy gremialnie opowiedzieli się przeciwko komunizmowi. Szkoda tylko, że część ludzi Solidarności przestraszyła się skali tego sukcesu.
Klęska komuny i triumf „Solidarności”
Polacy tłumnie ruszyli do urn wyborczych. Wynik pierwszej tury głosowania z 4 czerwca 1989 r. pokazał, że chcą zmiany ustroju. Strona opozycyjna nie sięgnęła jednak po władzę. Honorowała kontrakt zawarty przy okrągłym stole.
Kwestarze przed Kolegium
Druga połowa lat osiemdziesiątych XX w. była czasem transformacji ustrojowej w Polsce i innych krajach „bloku wschodniego”. Rozbicie „Solidarności” i spacyfikowanie nastrojów społecznych po wprowadzeniu stanu wojennego nie zatrzymały procesów, które w połączeniu ze zmianą sytuacji międzynarodowej doprowadziły do upadku systemu komunistycznego.
Operacja „Mewa”
Był 12 grudnia 1981. Wśród kończących właśnie obrady członków Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” rozeszła się pogłoska, że nie działają teleksy i telefony. Jednak Lech Wałęsa i Andrzej Krupiński spokojnie zamknęli posiedzenie. Opuszczający salę działacze nie wiedzieli, że zaczyna się stan wojenny.
Kościół katolicki a Solidarność (1980–1981)
Wpływ Kościoła na świat ludzi pracy ujawnił się już w okresie strajków, które rozpoczęły się w lipcu 1980 r. w Lublinie i wkrótce ogarnęły cały kraj. To oddziaływanie było widoczne także później, gdy powstała „Solidarność”. W swojej analizie chciałbym zwrócić uwagę na trzy jego płaszczyzny.
Papież Solidarności
Wraz z wyborem na Stolicę Apostolską Polaka zaczął się zmieniać świat. Pierwsza wizyta Jana Pawła II w Ojczyźnie stała się wydarzeniem, w którego trakcie papież niejako zaprezentował program swojego pontyfikatu. Niezmiernie ważna okazała się też trzecia papieska pielgrzymka do Polski w roku 1987.
Komisja Robotnicza Hutników w okresie prowokacji bydgoskiej
Niespełna dziewięć miesięcy przed wprowadzeniem stanu wojennego Polska stanęła na krawędzi strajku generalnego. Skutki tzw. prowokacji bydgoskiej przynajmniej na jakiś czas powstrzymały ekipę Kani i Jaruzelskiego przed zastosowaniem rozwiązania siłowego.
Długie trwanie Polskiego Państwa Podziemnego
18 grudnia 2013 r., w Garbatce-Letnisko, pracownicy Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej wydobyli powielacz, który w latach 80. XX wieku był w dyspozycji osób tworzących struktury Tymczasowej Komisji Terenowej Ruchu Oporu NSZZ „Solidarność” w Pionkach.
Nielegalne rocznice
Tuż po pacyfikacji strajku w katowickiej kopalni „Wujek”, w jednym z wyłomów dokonanych przez czołg górnicy ustawili drewniany krzyż. Na jego ramionach zawisły lampki symbolizujące śmierć górników, najpierw sześciu, a ostatecznie dziewięciu.
Infiltracja, inwigilacja, szantaż. Jakie były efekty działań SB wobec „Solidarności”? Na czym polegała „operacja ochrona”?
„Polski kryzys” 1980–1981 w dokumentach dyplomacji czechosłowackiej
Jak Andrzej Rozpłochowski wspominał swoją działalność opozycyjną i internowanie? Dlaczego komuniści uważali go za jednego z najbardziej radykalnych liderów „Solidarności”? Jakie było znaczenie Porozumienia Katowickiego?
Największy dolnośląski górniczy protest stanu wojennego. Strajk w Zakładach Górniczych „Rudna” w Polkowicach 14-17 grudnia 1981 r.
Według oficjalnych danych MSW dniach 13-14 grudnia 1981 r. w całej Polsce przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego zaprotestowały załogi około 199 zakładów pracy, w tym na Dolnym Śląsku ok. 36. Strajk w ZG „Rudna” należy do wyjątkowych z kilku powodów.
Na wzór Szarych Szeregów – Narożniak uwolniony!
Odbicie z warszawskiego szpitala aresztowanego przez komunistyczne służby Jana Narożniaka – obwinianego o ujawnienie tajemnicy państwowej poprzez rozpowszechnianie tajnej, antyopozycyjnej instrukcji Prokuratora Generalnego PRL – bardzo wzmocniło moralnie Polaków przeciwstawiających się reżimowi.
Czy „Człowiek z żelaza” nadal jest kultowy, czyli o „Solidarności” w obecnym polskim kinie i w produkcjach PRL
Zaczęło się na Gimnastycznej
W maju roku 1980, po stoczeniu długiej walki w władzą komunistyczną, rolnikom polskim udało się osiągnąć wielki sukces – w PRL zarejestrowany został Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”.
Czym wyróżniał się region śląsko-dąbrowski NSZZ „Solidarność”? Jakie były koncepcje programowe tego ośrodka? Co o działaczach Śląsko-Dąbrowskiej „Solidarności” sądziło ogólnopolskie kierownictwo Związku?
Lekcja demokracji. I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” z perspektywy czterdziestolecia
Walka o wolne słowo – Wszechnica Górnośląska (1980–1981)
Jednym z podstawowych celów, jakie od jesieni 1980 r. przyświecały członkom NSZZ „Solidarność” i innych opozycyjnych organizacji, było przełamanie monopolu informacyjnego władz komunistycznych.
Nadrobić stracony czas
W latach 1980–1981 „Solidarność” szybko wykroczyła poza sprawy stricte pracownicze. Odkłamywano historię najnowszą i popularyzowano literaturę, która nie mogła zaistnieć w oficjalnym obiegu. Miały w tym udział Wszechnica Górnośląska i prasa związkowa Regionu Śląsko-Dąbrowskiego.
Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej - 40 lat
Szlakiem porozumień. Oddziały NSZZ „Solidarność” w Regionie Mazowsze 1980-1981.
Jesień roku 1980 przyniosła ogromną dynamikę działań organizacyjnych Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych skupionych następnie pod szyldem „Solidarności”. Na ogół podejmowano je najpierw w obrębie zakładów pracy i instytucji.
Ideały Panny „S”
Powstanie „Solidarności” w 1980 roku było wyrazem sprzeciwu wobec rzeczywistości PRL, jednak wizja obalenia komunizmu, odzyskania niepodległości i wprowadzenia demokratycznego porządku znajdowała się poza horyzontem wyobraźni jej działaczy i członków. Godność i samorządność – te słowa wydają się lepiej oddawać ówczesne emocje i motywacje.
NSZZ „Solidarność” z perspektywy małego zakładu pracy
Wielomilionowy związek tworzyły załogi wielkich stoczni, ale także niewielkich zakładów pracy, które równie mocno zaangażowały się w proces demokratyzacji życia społecznego.
Sierpień ‘80 na Podbeskidziu
Termin „Podbeskidzie” do dziś budzi kontrowersje. By nie rozwodzić się na jego temat i nie wchodzić w spory i polemiki, można w wielkim skrócie powiedzieć, że obejmuje on geograficznie obszar województwa bielskiego istniejącego w latach 1975-1998 z siedzibą władz administracyjnych w Bielsku-Białej.
Zanim przyszedł „Sierpień 80” na Podbeskidziu. Strajku z lipca i pierwszych dni sierpnia 1980 r. w województwie bielskim
Strajki z drugiej połowy sierpnia, a potem września 1980 roku, spowodowały poważne zmiany w Polsce, a jedną z najistotniejszych było powstanie NSZZ „Solidarność”.
Arystokrata w opozycji
W wielobarwnym i zróżnicowanym nurcie opozycji znalazło się również miejsce dla przedstawiciela jednego z najbardziej znanych polskich szlacheckich rodów, który wierzył w egalitarne lewicowe ideały.
Strajk w łódzkim MPK
Sierpniowy strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina z roku 1980 otworzył nowy etap protestów społecznych w PRL. Władze skierowały do rozmów ze strajkującymi w Gdańsku i Szczecinie komisje rządowe, mające za cenę ustępstw doprowadzić do zakończenia protestów.
Przemilczany twórca hymnu „Solidarności”. Jerzy Narbutt (1925–2011)
Świętując kolejne rocznice narodzin „Solidarności”, powinniśmy także pamiętać o twórcy związkowego hymnu – człowieku, który przez wiele lat był wymazywany ze społecznej świadomości.
Od kolegiów po działania specjalne SB, czyli represje wobec działaczy opozycji w latach 80.
W drugiej połowie lat 70. władze PRL postawiły nie na masowe aresztowania, a na nękanie działaczy opozycji. Nie znaczy to jednak, że opozycjoniści nie trafiali do więzień.
Początki Solidarności w PKP
Przez lata o strajku na kolei nie było mowy. Tuż po wojnie była ona zresztą zmilitaryzowana – niewykonanie polecenia służbowego traktowano jak odmowę wykonania rozkazu. Mimo coraz gorszej sytuacji materialnej kolejarzy w PRL zauważalnych protestów nie było. Wszystko zmieniło się w roku 1980.
Solidarność – relacja międzyosobowa
Solidarność z początku lat osiemdziesiątych była w swej najgłębszej warstwie międzyosobową relacją łączącą większość ówczesnego polskiego społeczeństwa, przejawiającą się w ludzkich postawach, decyzjach, działaniach i dziełach.
Prymas wobec rolniczej „Solidarności”
Zaangażowanie kard. Stefana Wyszyńskiego na rzecz powstających po sierpniu 1980 r. związków zawodowych rolników indywidualnych prof. Andrzej Stelmachowski nazwał „ostatnią wielką akcją społeczną Prymasa Tysiąclecia”.
Poświęcili życie dla Niepodległej – bohaterowie Solidarności
Działalność opozycji antykomunistycznej w PRL zakończyła się zwycięstwem. Upadł komunizm, mamy wolny, niepodległy kraj, demokratycznie wybierane rządy. Zwycięstwo zostało jednak okupione wielkimi wyrzeczeniami i ciężką pracą, a nawet cierpieniami działaczy i ich rodzin.
„Pod przykrywką” Kościoła. Duszpasterstwo Rolników w diecezji przemyskiej
Polska południowo-wschodnia zajmuje ważne miejsce na mapie oporu społecznego kraju. Szczególnie istotną rolę odegrał na tym terenie niezależny ruch chłopski.
„Biuletyn IPN” nr 7–8/2021 – Solidarność – imię polskiej wolności
Głównym tematem wakacyjnego numeru „Biuletynu IPN” jest Solidarność – imię polskiej wolności. Mieliśmy to szczęście, że po latach komunizmu, po kolejnych falach protestu przeciw zniewoleniu przyszedł czas dogodny, by zrzucić to jarzmo.
Solidarność na ulicach
O Piotrze Rzewuskim słyszało niewielu, a przecież jest to z pewnością jeden z najbardziej wytrwałych i bezkompromisowych opozycjonistów lat osiemdziesiątych.
Hutnicy mówią: „Dość”. Strajk 1988 roku w Hucie im. Lenina
Oprócz postulatów płacowych protestujący w nowohuckim kombinacie metalurgicznym w kwietniu 1988 roku, wysunęli żądania o charakterze politycznym.
Średnia opozycja w średniej wielkości mieście? Przypadek Gorzowa Wielkopolskiego (cz. 1)
Wybory kontraktowe ’89
Mówiąc o wyborach kontraktowych sprzed trzydziestu lat, zazwyczaj ma się na myśli 4 czerwca 1989 r. Głosowanie to odbyło się jednak w dwóch turach, między którymi rozegrały się wydarzenia bardzo istotne z punktu widzenia dalszego rozwoju sytuacji politycznej.
Widoczni (nie tylko) w konspiracji – Międzyzakładowy Robotniczy Komitet „Solidarności”
„Solidarność” polskich rolników: „Zielona Rewolucja” – nowość w serwisie „Twarze Solidarności”
Jan Antoł – gazda z pięćdziesiątego województwa
Jak to się stało, że Jan Antoł – związany ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym, organizacją satelicką wobec Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – został regionalnym i ogólnopolskim liderem niezależnych solidarnościowych związków rolniczych?
„Zrodził nas sierpniowy bunt Robotników Wybrzeża”. Region Świętokrzyski NSZZ „Solidarność” 1980-1981
Fala strajków latem 1980 r., a następnie powstanie „Solidarności” wywołały najpoważniejszy w historii PRL kryzys państwa komunistycznego i destabilizację systemu opartego na hegemonicznej pozycji Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Podważenie roli PZPR sprawiło, że partia ta już nigdy nie podniosła się z ideologicznej klęski.
Polityczne konstruowanie „okrągłego stołu”
Zanim stolarze w Henrykowie zbudowali najsłynniejszy polski mebel, idea „okrągłego stołu” została skonstruowana politycznie.
W cieniu Czerwca 1976. Początki NSZZ „Solidarność” w województwie płockim
Powstałe w wyniku gierkowskiej reformy administracyjnej w 1975 r. województwo płockie ze swoim dominującym charakterem rolniczym nie wyróżniało się wówczas na tle pozostałych czterdziestu ośmiu.
„Solidarność” w Gorzowie Wielkopolskim
Polityczne lato roku 1980 rozpoczęło się w Gorzowie Wielkopolskim na początku lipca. Ogłoszona przez rząd Edwarda Babiucha podwyżka cen wzbudziła niezadowolenie i wywołała pierwsze niepokoje społeczne. Z czasem nałożyła się na nie reakcja na dynamicznie rozwijającą się sytuację na Wybrzeżu.
Grudziądz na mapie opozycji PRL
Grudziądz na przełomie lat 70. i 80. XX w. liczył ok. 90 tys. mieszkańców. Warto mieć świadomość, że należał on (i należy) do większych miast w północnej Polsce, będąc dużym ośrodkiem kulturalno-gospodarczym położonym na styku Pomorza Nadwiślańskiego, Powiśla i Ziemi Chełmińskiej.
Karnawał Solidarności w Elblągu
Lato 1980 roku stanowiło punkt zwrotny w historii PRL. Preludium do największego kryzysu tzw. władzy ludowej w Polsce stanowiła wprowadzona 1 lipca przez rząd Edwarda Babiucha podwyżka cen na mięso.
Początki NSZZ „Solidarność” w Augustowie
Na przełomie sierpnia i września 1980 roku napięta atmosfera odczuwalna dotąd w bardziej zindustrializowanych regionach Polski dotarła do województwa suwalskiego.
Częstochowy droga do Solidarności
Zwycięskie strajki Sierpnia ’80 doprowadziły do powstania NSZZ „Solidarność” jako głównej siły opozycyjnej wobec komunistycznej władzy – siły zorganizowanej, mającej nakreślone cele działania i poczucie własnej mocy. Tymczasem w wielu ośrodkach kraju droga do „Solidarności” dopiero się zaczynała.
Początki „Solidarności” w Chełmie
W propagandzie PRL-owskiej Chełm lansowany był przez długie lata jako pierwsza siedziba Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i kolebka komunistycznej Polski.
Początki niezależnego ruchu związkowego w Gorlicach
Gorlice w wyniku reformy administracyjnej z maja 1975 r. znalazły się w nowo utworzonym województwie nowosądeckim. Liczba mieszkańców w 1980 r. wynosiła niespełna 30 tys. Miasto było lokalnym ośrodkiem przemysłowym i kulturalnym we wschodniej części województwa.
Powstanie „Solidarności” w Jarosławiu
W roku 1980 głównym skupiskiem zakładów przemysłowych na terenie województwa przemyskiego był Jarosław. 24 sierpnia tego roku pracownicy Huty Szkła „Jarosław” wysunęli postulaty płacowe i ogłosili swoją solidarność ze strajkującymi robotnikami Wybrzeża.
Narodziny wałbrzyskiej „Solidarności”
Spojrzenie na „Solidarność” z perspektywy regionalnej wiele wnosi do poznania jej historii. Punkt widzenia „małej ojczyzny” pokazuje odrębność tego ruchu w małych ośrodkach, jednocześnie ilustrując pewien uniwersalizm jego rozwoju i genezy, postaw i zachowań ludzi, którzy go tworzyli.
Bydgoski Marzec '81 - 40. rocznica rolniczego protestu: O wieś polską wolną, niezależną, samorządną. Od PSL do NSZZ RI „Solidarność” (1944–1989)
Opozycja poprzez sztukę – Janusz Smaczny wobec rzeczywistości PRL
Janusz Smaczny wywodził się z „Tych Smacznych”. Nazwisko Smaczny w środowisku białostockim zawsze będzie kojarzone z artystami.
Wydawnictwo IPN przedstawia... (12) Szczecin ostatnich dekad PRL
Proces Andrzeja Słowika i Jerzego Kropiwnickiego
Represje sądowe były tą formą prześladowania społeczeństwa, z której komunistyczny reżim szczególnie chętnie korzystał po 13 grudnia 1981 r.
40. rocznica podpisania Porozumień Rzeszowsko-Ustrzyckich
Dodatek prasowy IPN – 40. rocznica strajków i porozumień w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie
Działacze NSZZ „Solidarność” i tworzącej się „Solidarności” Rolników walczyli o swoje prawa, organizując strajki w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie. Akcje strajkowe były jednymi z najważniejszych w procesie tworzenia przestrzeni wolności w Polsce rządzonej przez monopolistyczną władzę komunistyczną.
„Strajk generalny na Podbeskidziu” w ramach serwisu internetowego „Twarze Solidarności” - premiera
Zielona „Solidarność”: nowa opozycja na wsi czy nawiązanie do PSL?
Świąteczne życzenia od kieleckiego podziemia!
Wprowadzony 13 grudnia 1981 r. stan wojenny zmienił życie Polaków. Przywódcy NSZZ „Solidarność” i innych organizacji opozycyjnych zostali internowani.
Solidarność w konspiracji
W warszawskiej willi aktorki Lucyny Winnickiej 22 kwietnia 1982 r. powołano Tymczasową Komisję Koordynacyjną NSZZ „Solidarność”. Przedstawicielami Małopolski byli w niej Władysław Hardek, a potem Stefan Jurczak.
Stan wojenny. Od kulminacji do „normalizacji”
Po zduszeniu strajków wywołanych wprowadzeniem stanu wojennego, najpoważniejszym przejawem oporu wobec poczynań władzy stały się krótkie, niekiedy wręcz symboliczne, przerwy w pracy.
Jak przebiegały protesty i negocjacje z władzami na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim? Czym wyróżniał się region śląsko-dąbrowski NSZZ „Solidarność”? Dlaczego lata 80. to w dziejach „Solidarności” trzy różne epoki?
„Solidarność” była czymś większym niż związek zawodowy
„Solidarności” nie da się powtórzyć, ale świadomość, że inny świat jest możliwy pozwala zachować nadzieję, bo czymże jak nie źródłem wielkiej społecznej nadziei, entuzjazmu i chęci angażowania się w rozmaite sprawy publiczne milionów Polaków była „Panna S”.
„Solidarność” – między ewolucją a rewolucją
"Solidarność"... w Czechach, NRD, na Słowacji (sesja VII/sala mała)
Papiery nie giną. Akta z „Domu Chłopa”
Ocalona 13 grudnia 1981 r. dokumentacja Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego NSZZ RI „Solidarność”, choć niekompletna, ma dużą wartość historyczną. Jest dziś bowiem podstawowym źródłem do badania dziejów ruchu solidarnościowego na wsi w 1981 r.
Bez światłocienia. Dom Popiełuszków
W jaki sposób Popiełuszkowie wychowali swego syna na wielkiego Polaka, kawalera Orderu Orła Białego i błogosławionego Kościoła katolickiego?
Męczeńska noc
Gromadzona w Instytucie Pamięci Narodowej oraz w archiwach kościelnych dokumentacja dotycząca zabójstwa ks. Jerzego Popiełuszki pozwala odtworzyć niektóre wydarzenia nocy z 19 na 20 października 1984 r. i zobaczyć, jak informacja o uprowadzeniu księdza ujrzała światło dzienne.
Spawacz antysocjalistyczny
Maciej Miatkowski – wieloletni pracownik Stoczni Gdańskiej, uczestnik protestów w grudniu 1970 r., działacz Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i Solidarności, przyjaciel Anny Walentynowicz i Lecha Kaczyńskiego – nie doczekał czterdziestej rocznicy powstania WZZ. Zmarł w grudniu 2017 r.
Amerykańskie depesze przechwycone przez kontrwywiad PRL
Franciszka Skwierczyńskiego „tajna kronika” szczecińskiej „Solidarności” w latach 1980–1982
Henryk Bąk
Walkę polskich chłopów z ustrojem totalitarnym po wojnie można podzielić na kilka etapów: działalność w PSL i wsparcie partii Stanisława Mikołajczyka; udział wielu młodych ludzi w konspiracji zbrojnej; czynny opór wobec kolektywizacji na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych; tworzenie zorganizowanej opozycji demokratycznej w latach siedemdziesiątych; i wreszcie – w latach osiemdziesiątych – powołanie własnego związku zawodowego tworzącego wielki ruch społeczny „Solidarność”. We wszystkie te inicjatywy zaangażowany był Henryk Bąk.
Broszury popularnonaukowe IPN Szczecin
Szczeciński Sierpień '80
Latem 1980 r. Szczecin stał się areną wydarzeń, które zapoczątkowały blisko dziesięcioletnią erozję komunistycznych rządów w Polsce. Był jednym z głównych ośrodków strajkowych, w których podpisano historyczne Porozumienia Sierpniowe otwierające drogę do powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” i skupionego wokół niego ogromnego, wolnościowego, demokratycz- nego ruchu społecznego.
Czy wiesz, że dopiero to porozumienie umożliwiło tworzenie niezależnego i jednego ruchu związkowego w całej Polsce? Dowiedz więcej w jaki sposób strajkujący robotnicy zmusili władze komunistyczne do ustępstw!
Alina Pienkowska-Borusewicz
Strajki w 1988 r., choć znacznie słabsze niż te sprzed ośmiu laty, dały jednak impuls do zmian społecznych i politycznych w Polsce, do zbliżenia władz państwowych i środowiska opozycyjnego. Szczegóły omówiono przy Okrągłym Stole, przy którym Alina Pienkowska nie chciała usiąść – pomimo że zgadzała się z jego przesłaniem: „skład delegacji [solidarnościowej] był ustalany przez kolegów z Warszawy. Uważam, że to nie w porządku wobec ludzi, którzy przez cały stan wojenny pracowali na rzecz zmian”. Więcej ciekawych wątków z życia jednej z bohaterek Solidarności w broszurze z serii "Bohaterowie Niepodległej".
Przeciwko stanowi wojennemu. 31 sierpnia 1982 r. w Gorzowie Wielkopolskim [dyskusja]
Porozumienia Sierpniowe. 40. rocznica – 1980-2020
27 sierpnia 2020 r. ukazał się dodatek historyczny przygotowany przez Oddział IPN w Krakowie poświęcony 40. rocznicy Porozumień Sierpniowych. Zachęcamy do pobrania w formacie pdf po naśnięciu obrazka lub linku u dołu strony.
W konfrontacji z Solidarnością tak zwana demokracja socjalistyczna okazała się fikcją
W konfrontacji z Solidarnością tak zwana demokracja socjalistyczna okazała się fikcją – rozmowa z dr. Jarosławem Szarkiem, prezesem Instytutu Pamięci Narodowej
Materiał partnerski pochodzi z wydania „Super Expressu” z 31 sierpnia 2020 r.
40. rocznica utworzenia NSZZ „Solidarności”. Dodatek prasowy IPN Rzeszów
W związku z 40. rocznicą utworzenia NSZZ „Solidarności” Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie przygotował dodatek prasowy zawierający wątki regionalne związane z powstaniem i działalnością „Solidarności” w Polsce południowo-wschodniej. Aby dotarł do szerokiego grona czytelników w całym regionie naszego województwa Dodatek Historyczny IPN ukaże się w: „Obserwatorze Lokalnym”, „Życiu Podkarpackim”, „Sztafecie” i „Nowinach”.
Przed Sierpniem był Lipiec. Ddatek historyczny do „Naszego Dziennika”
1 lipca 2020 r., w związku z obchodami Lubelskiego Lipca 1980, w „Naszym Dzienniku” ukazał się dodatek prasowy Instytutu Pamięci Narodowej – Przed Sierpniem był Lipiec. Poniżej prezentujemy elektroniczną wersję dodatku.
Dodatek historyczny o narodzinach Solidarności – „W Sieci Historii”
W lipcowo-sierpniowym numerze magazynu „W Sieci Historii” nr 7-8/2020 ukazał się dodatek historyczny IPN poświęcony Solidarności.
Tu rodziła się „Solidarność” – dodatek historyczny IPN do „Kuriera Szczecińskiego”
Latem 1980 r. Szczecin stał się areną wydarzeń, które zmieniły bieg najnowszej historii Polski. Był jednym z głównych ośrodków wielkiej fali strajków, która przelała się przez cały kraj. Finałem protestów było podpisanie – w Szczecinie, Gdańsku, Jastrzębiu-Zdroju i Dąbrowie Górniczej – historycznych porozumień między władzami PRL, a strajkującymi robotnikami. Otworzyły one drogę do powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” i skupionego wokół niego ogromnego ruchu społecznego, do którego przystąpił niemal co trzeci Polak! „Solidarność” była wielkim pokojowym ruchem, owocem marzeń, cierpień i działań Polaków.
Tak narodziła się „Solidarność”. Dodatek historyczny do „Naszego Dziennika”
Narodziny latem 1980 roku ogólnonarodowego ruchu „Solidarności” stały się możliwe dzięki duchowemu przebudzeniu społeczeństwa podczas pielgrzymki św. Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1979 roku. Zbiegło się ono ze wzrostem samoświadomości społecznej oraz pojawieniem się nielicznej opozycji zdolnej do stworzenia zaplecza organizacyjnego. W takiej sytuacji wybuch robotniczego niezadowolenia, spowodowany gigantycznym kryzysem gospodarczym, przybrał niespotykane wcześniej w bloku sowieckim formy organizacyjne.
Myśl społeczno-polityczna "Solidarności". Cz. 3: lata 1986-1989
Maryla Płońska
Maryla Płońska współtworzyła Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża, była redaktorką „Robotnika Wybrzeża”, w sierpniu 1980 r. uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej i brała udział w redagowaniu 21 postulatów. Swoją aktywnością przyczyniła się do sukcesu Sierpnia ’80 i powstania Solidarności.
40 lat "Solidarności" - promocja wydawnictw IPN
Kardynał Stefan Wyszyński wobec Solidarności
„Jestem prymasem całej Polski, a nie tylko stoczniowców” – tłumaczył po sierpniu 1980 r. kard. Stefan Wyszyński. Zwierzchnik polskiego Kościoła popierał niezależne związki zawodowe. Jednocześnie – obawiając się, że może dojść do narodowego nieszczęścia – apelował o umiar.
Sierpień 80 (koncert w Radiu Gdańsk)
„Tak powstawała Solidarność w Wielkopolsce” – spotkanie historyków i świadków historii (cz. 2)
„Tak powstawała Solidarność w Wielkopolsce” – spotkanie historyków i świadków historii (cz. 1)
TU rodziła się Solidarność [zaproszenie na wystawę]
Tu rodziła się "Solidarność". Szczeciński Sierpień 1980 (dyskusja)
Pamięć o Sierpniu 1980: "Twarze Solidarności" (nowy portal), nieznane dokumenty sowieckie i dodatek prasowy
Sierpień ’80 w Gdańsku
O wybuchu strajku w Gdańsku przesądziło to, że na pięć miesięcy przed przejściem na emeryturę, 7 sierpnia 1980 r., zwolniono z pracy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina Annę Walentynowicz, zasłużoną i uczciwą pracownicę, odznaczoną wcześniej Brązowym, Srebrnym, a w 1979 r. Złotym Krzyżem Zasługi.
Myśl społeczno-polityczna "Solidarności". Cz. 2: lata 1981-1986
Myśl społeczno-polityczna "Solidarności". Cz. 1: lata 1980-1981
Lech Bądkowski
Lech Bądkowski był bez wątpienia jedną z najwybitniejszych postaci w dziejach Gdańska i Pomorza w XX w. Ów wychowanek II Rzeczypospolitej podczas II wojny światowej z bronią w ręku walczył o wolność Polski i Pomorza, a następnie przez wiele lat jako pisarz i działacz społeczny starał się o uzyskanie swobody działania w jak najszerszym zakresie możliwym w realiach PRL.
»Karnawał« po amerykańsku. Ambasada USA w Warszawie wobec wydarzeń w Polsce od sierpnia 1980 r. do grudnia 1981 r.
Cel – niepodległość Polski
Być może o Andrzeju Kołodzieju wielu dotąd nie słyszało, bo on sam nigdy nie dbał o rozgłos, a środowisko Lecha Wałęsy, koła rządzące III RP i media zadbały, by o jego czynach społeczeństwo się nie dowiedziało. A przecież to głównie Kołodziejowi zawdzięczamy, że doszło do powstania Solidarności.
Polska Solidarności w oczach dyplomatów USA
O reakcjach dyplomatów USA na „Karnawał Solidarności” z dr. hab. Patrykiem Pleskotem, autorem książki Karnawał po amerykańsku. Placówki dyplomatyczne USA w PRL wobec polskich wydarzeń od sierpnia 1980 do grudnia 1981 r. rozmawia dr Rafał Leśkiewicz, redaktor naczelny portalu "Przystanek Historia"
„TU rodziła się Solidarność” – wystawa plenerowa IPN [spot]
„TU rodziła się »Solidarność«” – zaproszenie na wystawę plenerową IPN
Niezrealizowane postulaty. Strajkowe lato 1988 roku w województwie katowickim
Rzeczywistość drugiej połowy lat osiemdziesiątych w uprzemysłowionej części Górnego Śląska daleko odbiegała od obrazów szczęśliwych, nowoczesnych i opływających w dostatki górnośląskich miast i osiedli, którymi do znudzenia epatowano w czasach „propagandy sukcesu”.
Jan Piotr Koziatek
W broszurze przedstawiono biografię Jana Piotra Koziatka (1942–2017), członka opozycji, który działał na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności oraz respektowania praw człowieka w PRL.
Wybory czerwcowe 1989 roku w Łodzi
W trakcie obrad „okrągłego stołu” zapadła przełomowa w dziejach PRL decyzja o przeprowadzeniu wyborów parlamentarnych z udziałem opozycji. W Łodzi, tak jak w całej Polsce, komunistyczne władze poniosły w nich spektakularną klęskę.
Wojewódzki Komitet Obywatelski „Solidarność” w Koszalinie w 1989 roku
Edycja źródłowa, poprzedzona wstępem merytorycznym, poświęcona działalości Wojewódzkiego Komitetu Obywartelskiego „Solidarność” w Koszalinie w kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu w 1989 r.
Rozmowy na Zawracie
Negocjacje między komunistycznymi władzami a kierownictwem „Solidarności” w Magdalence są jednym z najbardziej znanych epizodów w najnowszej historii Polski. Mało kto pamięta, że pierwsze rozmowy między Kiszczakiem a Wałęsą odbywały się na warszawskim Mokotowie, w willi na ulicy Zawrat.
„Daleko od szosy” – wybory 1989 na polskiej prowincji
Każda rocznica wyborów kontraktowych staje się pretekstem do rozmowy o wydarzeniach rozgrywających się w świetle jupiterów czy w centralnych punktach dużych polskich miast. Tymczasem sukces strony solidarnościowej z czerwca 1989 nie byłby możliwy bez wyborców z terenów słabo zurbanizowanych.
Rozliczenie rządzących. Wybory z 4 czerwca 1989 r. w województwie katowickim
W 1988 r. pogłębiła się zapaść gospodarcza, a Polską wstrząsnęły dwie strajkowe fale zorganizowane pod sztandarem „Solidarności”. Kierownicze gremia rządzącej krajem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej były świadome, że destabilizacja i wybuch buntu społecznego to kwestia najbliższego czasu.
Jan Paweł II. Pamięć, tożsamość, Solidarność. Refleksje o. Macieja Zięby SD
Płażyńscy – Legiony i Solidarność
W rodzinie Płażyńskich romantyczne tradycje kresowe połączyły się z wielkopolskim pozytywizmem. Miało to miejsce na katolickiej Warmii, a zaowocowało na solidarnościowym Pomorzu.
Medal Solidarności dla papieża Jana Pawła II
Dlaczego Jana Pawła II nazywamy ojcem „Solidarności”?
Prowokacja czy głupi żart?
27 października 1981 r. przed południem na plac w pobliżu głównego wejścia do kopalni „Sosnowiec” w Sosnowcu podjechał samochód (czarna Wołga lub Fiat 125), z którego jakiś mężczyzna w pewnym momencie wyrzucił trzy fiolki.
Dlaczego pontyfikat Jana Pawła II był ważny dla Polaków?
3 maja 1988 r. - początek strajku w Stoczni Gdańskiej
Maj’82. Kronika Wydarzeń (...wg SB i ZOMO)
Uczciwość - pierwszy warunek niepodległości. Anna Walentynowicz w USA o „Solidarności”, wyborach 1989... [z Archiwum IPN]
Polityka historyczna prezydenta Lecha Kaczyńskiego
Prezydent Lech Kaczyński był pierwszym po roku 1989 polskim politykiem najwyższej rangi, który nie tylko dostrzegał i rozumiał wagę oraz potencjał wspólnej pamięci narodu, ale także podejmował działania, z których wyłania się obraz aktywnej i spójnej polityki historycznej przez niego prowadzonej.
Prymas Wyszyński – prekursor Solidarności
Kardynał Stefan Wyszyński doczekał się bodaj pięciu biografii, z których rekordowa ma objętość dwudziestu tomów. Niewątpliwie był postacią wyjątkową, a przecież wciąż mamy trudności z interpretacją jego dokonań, także tych z lat 1980-1981. Dlaczego tak się dzieje?
Duszpasterstwo przy Karolkowej
W latach osiemdziesiątych XX w. warszawska Wola nie przypominała dzisiejszego centrum biurowego. Była przede wszystkim dzielnicą przemysłową. W tamtejszych dużych zakładach pracy – licznych fabrykach i zajezdni transportu miejskiego – istniały dość silne struktury podziemnej „Solidarności”.
Odmieniony region – robotnicy województwa katowickiego buntują się przeciw systemowi
Latem 1980 r. kiedy kolejne strajkowe fale rozlewały się po kraju, górnośląskie i zagłębiowskie załogi przedstawiane były w mediach jako ludzie dobrej roboty, wręcz idealnie wykonujący kolejne plany i zadania produkcyjne zlecane przez władze, środowiska zawsze gotowe poprzeć partię i rząd.
„Bolek i Lolek” przeciwko komunie
„Bolek i Lolek” to tytuł jednej z najpopularniejszych bajek dla dzieci w okresie PRL. Taką samą nazwę otrzymał jeden z nadajników wykorzystywanych od 1984 r. przez warszawskie Radio „Solidarność”. Był to nadajnik specyficzny: umożliwiał podziemnym radiowcom wejście z napisami na wizję TVP.
Archiwum osobiste Romana Peski (1933-2003) – historyka regionalisty, społecznika, działacza NSZZ „Solidarność”
W dniu 11 kwietnia 2018 r. w Pabianicach Pan Michał Peska przekazał ok. 5,26 metrów bieżących wyselekcjonowanych materiałów archiwalnych składających się na archiwum osobiste swojego ojca Romana Peski (1933-2003).
Podziemne pismo inne niż wszystkie
W listopadzie 1984 r. zaczęło ukazywać się wyjątkowe pismo podziemne. „Przegląd Wiadomości Agencyjnych” spośród kilku tysięcy wydawanych w PRL poza cenzurą wyróżniał się nieszablonowymi treściami i świetną jakością druku.
Akademicki Ruch Oporu w Szczecinie na celowniku Służby Bezpieczeństwa
Akademicki Ruch Oporu w Szczecinie był niewielką studencką grupą opozycyjną, powołaną na przełomie lutego i marca 1982 r. Szczecińska Służba Bezpieczeństwa do jej rozbicia zastosowała nadzwyczaj szeroki wachlarz środków.
„Z Dnia na Dzień”, czyli grudniowe zwycięstwo wolnego słowa
W dniu wprowadzenia stanu wojennego pomimo zagrożenia najsurowszymi sankcjami wielu działaczy Solidarności rozpoczęło druk niezależnych gazetek i ulotek. Nikomu z tych odważnych ludzi nie udało się wtedy jednak osiągnąć równie wiele, jak działającym we Wrocławiu wydawcom „Biuletynu Dolnośląskiego”.
Sylwester inny niż wszystkie
Osadzeni na Rakowieckiej działacze opozycji usłyszeli 31 grudnia 1982 r. przed 23.00 okolicznościową audycję radiową nadaną przy wykorzystaniu tzw. gadały – w tym przypadku zestawu składającego się z dwóch akumulatorów samochodowych, magnetofonu, wzmacniacza oraz ośmiu głośników.
Rolnicza „Solidarność” (odc. 57)
141 godzin głodówki
Jesienią 1980 roku w świetlicy wrocławskiej Lokomotywowni 34 kolejarzy z „Solidarności” podjęło głodówkę w proteście przeciw polityce władz. Było to ważne wydarzenie nie tylko dla pracowników PKP, ale również dla członków „Solidarności” w całym kraju.
Zamknąć Hutę Siechnice
W drugiej połowie lat 80. XX wieku, przede wszystkim za sprawą Ruchu „Wolność i Pokój” środowiska opozycyjne w PRL zaczęły zwracać uwagę na problemy związane z ochroną środowiska. Dezaprobata wobec działań niszczących środowisko była zarazem sprzeciwem wobec systemu.
Sprawa dwóch milionów
Zdążyła już obrosnąć legendą sprawa 80 milionów złotych dolnośląskiej „Solidarności”, na których komuniści po wprowadzeniu stanu wojennego nie zdołali położyć łapy. Mało kto dziś pamięta, że warmińsko-mazurska „Solidarność” również miała swoją sprawę… w tym wypadku 2 milionów. Niestety sprawa pieniędzy olsztyńskiego Zarządu Regionu miała bardziej dramatyczny przebieg i do dziś budzi wiele pytań, na które z trudem przychodzą odpowiedzi.
Gdzie był lud polski? Prof. Wojciech Roszkowski o 1918 i o 1989
Partnerzy z Solidarności mieli być „ubabrani”. Jan Olszewski o strategii komunistów dojścia do ugody
Tamta strona rozumowała na zasadzie: wybrani działacze „S” zgodzili się na rozmowy, porozumienie zostało właściwie tak czy inaczej zdecydowane. Zrobimy więc rzecz, nad którą przejdzie się w tych warunkach do porządku dziennego. Rzecz straszną, rzutującą na sumienia (jeżeli tak podniośle można to powiedzieć…) naszych partnerów. Dzięki temu siadając do oficjalnych rozmów, będą już „ubabrani” – twierdził Jan Olszewski w przytoczonym wspomnieniu.
IPNtv: Od Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża do Solidarności. Dyskusja bez cenzury
Kardynał Franciszek Macharski (1927-2016)
W schyłkowym okresie PRL kard. Franciszek Macharski był jednym z najważniejszych hierarchów polskiego Kościoła. Odgrywał pierwszoplanową rolę jako bliski współpracownik Jana Pawła II, wiceprzewodniczący KEP i współprzewodniczący reaktywowanej we wrześniu 1980 r. kościelno-rządowej Komisji Wspólnej.
Polowanie na ludzi. Zbrodnia lubińska 31 sierpnia 1982 roku
Czy protesty z pierwszych dni stanu wojennego oraz prężna działalność struktur podziemnej Solidarności wpłynęły na decyzje władz wojewódzkich, aby w drugą rocznicę podpisania Porozumień Sierpniowych użyć siły i broni palnej przeciwko pokojowej manifestacji?
Komunistyczna bezpieka wobec bydgoskiej „Solidarności” w latach 1980–1981
Narodziny i późniejsza działalność NSZZ „Solidarność” czyniły wyłom w dzierżonym przez komunistów monopolu na sprawowanie władzy Z tego też względu reprezentanci PZPR próbowali przeciwdziałać rosnącym wpływom opozycji, wykorzystując do tego głównie Służbę Bezpieczeństwa.
Pierwsza „zorza” wolności
Podsumowujący przebiegająca w dniach 16–23 czerwca 1983 r., a więc jeszcze w czasie stanu wojennego, drugą pielgrzymkę papieża Jana Pawła II do ojczyzny, płk Zenon Płatek, dyrektor Departamentu IV MSW, zajmującego się rozpracowywaniem Kościoła katolickiego w Polsce wykazał się urzędowym optymizmem…
90 sekund historii: 13 stycznia 1982 r. powstał Ogólnopolski Komitet Oporu
90s historii: 23 marca 1981 r. w Bydgoszczy rozpoczęło się spotkanie NSZZ "Solidarność"
Komuniści biją „Solidarność” w Bydgoszczy: początek „kryzysu bydgoskiego”
Początek procesu Anny Walentynowicz
25 kwietnia 1988 r. w Polsce wybuchła nowa fala strajków
90s. historii: 22 kwietna 1982r. powstała Tymczasowa Komisja Koordynacyjna
90s. historii: 21 kwietnia 1983 r. przyznano Nagrody Kulturalne "Solidarności"
90s historii: 14 kwietnia 1935 r. urodził się Andrzej Gwiazda
90s. historii: 3 kwietnia 1981 r. ukazał się pierwszy numer "Tygodnika Solidaność"
90s historii: 24 maja 1982 r. ukazał się tygodnik CDN-Głos Wolnego Robotnika
Niebezwarunkowa kapitulacja
Poranek 2 stycznia 2014 r. Niemrawo budzi się dzień – dla wielu wciąż trwa świąteczno-noworoczna przerwa w pracy. W jednej ze stacji radiowych rozmowa z działaczem parlamentarnej partii politycznej. Ocena minionego roku, plany na najbliższe miesiące, pytanie o zbliżające się historyczne rocznice.
Nobel dla Lecha, Nobel dla Solidarności
5 października 1983 roku Komitet Noblowski przyznał pokojową Nagrodę Nobla Polakowi – Lechowi Wałęsie, przewodniczącemu Solidarności, zdelegalizowanej rok wcześniej przez władze PRL. Dla zwykłych Polaków i działaczy opozycji było to powodem do radości, a dla przywódców PRL – przykrą porażką.
Bard, który nie chciał być bardem. Jacek Kaczmarski (1957-2004)
Dzisiaj już nie ma takich artystów, których by znała cała Polska. Jacek Kaczmarski był jednym z ostatnich. Jego pieśni słuchali i śpiewali studenci, robotnicy, intelektualiści. W wielkich salach i małych mieszkaniach. Często rozumiejąc na opak jego intencje. 10 kwietnia jest rocznicą jego śmierci.
Edmund Bałuka. Prawdziwy socjalista w socjalizmie realnym
Postać zmarłego Edmunda Bałuki – antysowieckiego działacza niepodległościowego i robotniczego – powinna być pamiętana. Jego biografia jest przykładem nie tylko wielkiej determinacji w walce o wolność, ale także metod, jakimi SB operacyjnie „wygaszała” niebezpiecznych liderów społecznego buntu.
Radio Olsztyn a wybory parlamentarne w 1989 roku
Przed wyborami do sejmu kontraktowego w czerwcu 1989 r. ważne dla władzy, jak i opozycji na Warmii i Mazurach, były w kampanii wyborczej bloki wyborcze emitowane w Radiu Olsztyn. Po ośmiu latach nieobecności w eterze pojawili się zwolnieni w stanie wojennym dziennikarze związani z „Solidarnością”.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 39 - Strajk w Stoczni Gdańskiej 1988
Promocja albumu „Anna Walentynowicz 1929–2010" – Warszawa, 26 września 2017
Działania bezpieki wobec legalnej „Solidarności” (odc. 4)
Propaganda antysolidarnościowa (odc. 2)
Biuletyn IPN 5/2017 - Solidarność Walcząca
W 35 rocznicę powstania Solidarności Walczącej jej działalność stała się głównym tematem „Biuletynu IPN”. Ugrupowanie to jest szczególnie związane z osobą założyciela i przywódcy – Kornela Morawieckiego, dlatego numer otwiera jego „Życiorys bez kompromisów”, który jest zarazem krótkim przedstawieniem losów SW.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 51 - Wydarzenia Bydgoskie 1981
„Z filmoteki bezpieki" odc. 95 - I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ "Solidarność"
Regionalny wymiar „Solidarności” 1980 – 1981. Szczecin na tle kraju
Publikacja jest pokłosiem konferencji „Regionalny wymiar »Solidarności« 1980–1981. NSZZ »Solidarność« Regionu Pomorze Zachodnie na tle ogólnopolskim", którą zorganizował szczeciński oddział IPN w czerwcu 2011 r.
„Z filmoteki bezpieki" odc. 94 - Obchody rocznicy powstania „Solidarności"
„Z filmoteki bezpieki" odc. 71 - Zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki
IPN TV - Narodziny Solidarności - 3 września
IPN TV - Narodziny Solidarności - 2 września
IPN TV - Narodziny Solidarności - 30 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 1 września
IPN TV - Narodziny Solidarności - 31 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 29 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 28 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 27 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 26 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 25 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 24 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 23 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 22 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 21 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 20 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 19 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 18 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 17 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 16 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 15 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 14 sierpnia
IPN TV - Narodziny Solidarności - 13 sierpnia
„Z filmoteki bezpieki" odc. 68 - Porwania toruńskie
„Z filmoteki bezpieki" odc. 43 - Radio Solidarność
Anna Walentynowicz (1929-2010)
„Nawet ci, którzy nie mieli okazji poznać jej z bliska, nazywają ją Panią Anią. Po sierpniu dziesiątki komitetów zakładowych proponowały jej honorowe członkostwo. Stała się symbolem robotniczej walki o sprawiedliwość. Jej bezkompromisowa uczciwość, nieustępliwa walka z kłamstwem i nieprawością zawsze budziły nienawiść i chęć odwetu komunistycznej władzy”.
Koniec pewnej epoki. Wybory parlamentarne 1989 roku w województwie szczecińskim w dokumentach
W literaturze historycznej przyjmuje się powszechnie, że punktem zwrotnym w procesie demokratyzacji Polski były wybory do parlamentu, które odbyły się w czerwcu 1989 r. Jednak zanim doszło do tych przełomowych dla systemu politycznego wydarzeń, musiały zajść zmiany w sytuacji politycznej na świecie.
Kryzys Bydgoski - Konferencja prasowa
"Solidarność" śląsko-dąbrowska 1980 - 1981
We wrześniu br. mija 38 rocznica podpisania przez załogi śląsko-zagłębiowskie dwóch ważnych porozumień, które obok porozumienia szczecińskiego z 30 sierpnia 1980 r. i porozumienia gdańskiego z 31 sierpnia 1980 r. tworzyły umowę społeczną z 1980 r.
Solidarność, "Zachód" i "Węże". Służba Bezpieczeństwa wobec emigracyjnych struktur Solidarności 1981–1989
Znaczna część działaczy Solidarności, których stan wojenny zaskoczył za granicą w różnych krajach, nie pozostała bierna ani nie pogodziła się z losem. Po 13 grudnia w wielu miejscach na świecie zaczęły powstawać – przy współpracy z lokalnymi związkami zawodowymi – komitety i stowarzyszenia, a także inicjatywy wydawnicze lub kulturalne mające na celu wspieranie solidarnościowego ruchu za granicą, jak też podziemnej opozycji w kraju.
Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ Solidarność. Posiedzenie 10–12 sierpnia 1981
Rok 1981 przyniósł Polsce kolejne politycznie gorące lato. W połowie lipca rozpoczęły się obrady IX Nadzwyczajnego Zjazdu PZPR. Jednym z głównych tematów poruszanych na zjeździe była polityka władz wobec Solidarności.
„Z »Solidarnością« do wolności”
Tematem przewodnim teki są dzieje „Solidarności” rozumianej zarówno jako związek zawodowy, jak i ruch społeczny skupiający miliony ludzi. Narracja zbudowana jest wokół wprowadzającego eseju Prezesa IPN, dr. Łukasza Kamińskiego.
Tarnogórska Solidarność 1980–1981
„Materiał zamieszczony w albumie »Tarnogórska Solidarność 1980–1981« to dokumentacja życia codziennego w Tarnowskich Górach oraz aktywności tarnogórskiej „Solidarności” w walce o wolność w latach 1980–1981.
Dokumenty władz NSZZ „Solidarność” 1981–1989
Wraz z wprowadzeniem stanu wojennego rozpoczął się nowy rozdział w historii NSZZ „Solidarność”. Decyzja władz z grudnia 1981 r. dla większości działaczy związku stanowiła ogromne zaskoczenie. Wielu z nich zostało internowanych w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 2 (czerwiec–grudzień 1989)
Wyniki pierwszej tury wyborów parlamentarnych 4 czerwca 1989 r. okazały się zaskoczeniem zarówno dla PZPR, jak i Solidarności. W obozie rządzącym opracowano wiele analiz przyczyn klęski wyborczej (dok. nr 103, 108), ale znacznie istotniejsze były napływające do MSW i KC PZPR informacje świadczące o tym, że proces ewolucyjnej zmiany ustroju, zaplanowany przy okrągłym stole na kilka lat, nabierze tempa (dok. nr 90–94, 96, 98–99). O ile przed wyborami wydawało się, że zarówno stanowisko prezydenta, jak i misja tworzenia nowego rządu będą zarezerwowane dla ludzi z PZPR, o tyle po 4 czerwca nie było to już takie pewne.
Sprawy gospodarcze w dokumentach pierwszej Solidarności, tom I: 16 sierpnia 1980–30 czerwca 1981
Zagadnienia gospodarcze – problemy socjalne, polityka antykryzysowai reforma systemowa – składały się na jedną z najważniejszych sfer zainteresowań NSZZ „Solidarność”. Jednakże w latach 1980–1981, podobnie zresztą jak i później, to nie gospodarka określała w sensie engelsowskiej ostatniej instancji strategię i taktykę Związku. Gdyby tak było, Solidarność nie musiałaby wykraczać poza tradycyjną rolę związku zawodowego i nazywać się „ruchem społecznym” czy „samoograniczającą się rewolucją”.
