Instytut Pamięci Narodowej Aleksandra Bukowiecka – niesamowita działaczka Powstania Wielkopolskiego - Aktualności -

Aleksandra Bukowiecka była jedną z organizatorek Powstania Wielkopolskiego w powiecie kościańskim. 12 kwietnia mija rocznica jej śmierci: zmarła w 1940 r. z wycieńczenia w Forcie VII w Poznaniu. Aleksandra Bukowiecka pochodziła z rodziny Dzierżykraj-Morawskich. Urodziła się 8 grudnia 1890 r. w Oporowie w powiecie leszczyńskim. Jej rodzicami byli ziemianin Ignacy Dzierżykraj-Morawski i Julietta. Uczęszczała do gimnazjum sióstr urszulanek w Kołomyi, które ukończyła w 1910 r., otrzymując świadectwo dojrzałości. W czasie wakacji uczyła dzieci języka polskiego i religii w Oporowie, za co dwukrotnie ją aresztowano. Ojciec zawsze interweniował w jej sprawie. Po ukończeniu szkoły wyszła za mąż za właściciela majątku w Cichowie, Mieczysława Bukowieckiego. Aleksandra organizowała ogniwa Związku Oświatowego Młodzieży w swojej rodzinnej miejscowości, ale również w Cichowie, Czachorowie, Gałowie, Międzychodzie, Zbrudzewie, Mełpinie oraz Mórce. W listopadzie 1918 r. jej mąż Mieczysław Bukowiecki po służbie w armii pruskiej udał się do Warszawy, gdzie organizowano Wojsko Polskie. W tym już czasie Aleksandra współorganizowała Rady Ludowe i oddziały powstańcze w okolicach Cichowa i Krzywinia. O jej zaangażowaniu w sprawy powstania wielkopolskiego świadczy relacja Anny Kaźmierczak:

Aleksandra Bukowiecka była ciągle w rozjazdach i w kontaktach z różnymi osobami, zaangażowanymi w organizowanie Powstania Wielkopolskiego, narażając się na duże niebezpieczeństwa, gdyż podróżowała końmi, bardzo często nocami. Była osobiście w Lubiniu przy wymarszu Kompanii Lubińskiej na front pod Leszno, jeździła także do powiatu gostyńskiego i leszczyńskiego do różnych miejscowości i jak zawsze mawiała „w ważnej i niecierpiącej zwłoki sprawie”.

To właśnie Aleksandra Bukowiecka finansowała zakup broni i amunicji dla powstańców. Dwór w Cichowie ze względu na swoje położenie sprzyjał działalności konspiracyjnej. Syn Aleksandry Bukowieckiej, Leon, uważał, że nieprzejezdne od Dolska i Gostynia, a trudno przejezdne od strony Bieżynia drogi stanowiły doskonałe miejsce na magazyn broni. W listopadzie 1918 r. w Cichowie w piwnicach i stodołach były magazynowane duże ilości broni oraz amunicji odebrane Niemcom i przywożone potajemnie nocami. Konserwacją tej broni, jej przechowywaniem i wysyłaniem na front pod Leszno i Kąkolewo zajmował się Franciszek Kaźmierczak. Ze służby oraz mieszkańców Cichowa, Łagowa i Bieżynia Aleksandra zorganizowała oddział powstańczy, którego szkoleniem zajęli się Władysław Sypniewski i wspomniany Franciszek Kaźmierczak. Ćwiczenia prowadzono na polance obok parku dworskiego. Później Bukowiecka nawiązała kontakt z Lubiniem, w którym oddział organizowali Stanisław Jasiecki, Stefan Kaźmierczak, Zygmunt Pawłowski oraz Józef Fryder. Współorganizator ćwiczeń organizacji lubińskiej, Zygmunt Pawłowski, tak po latach opisywał zasługi Bukowieckiej:

Wydatnej pomocy doznała organizacja ze strony pani Aleksandry Bukowieckiej, właścicielki Cichowa. Już od samego zarania, kiedy nadeszła wieść o rewolucji (w Niemczech), mieliśmy dzięki zdecydowanemu stanowisku tej wielkiej idealistki i gorącej patriotki dane do rozporządzenia lokalami, gościńcami i stajnią w Cichowie, co ułatwiało nam wielce pracę i komunikowanie się z okolicą.

Po połączeniu oddziałów z Cichowa, Łagowa i Bieżynia z lubińskim ćwiczyły one w majątku w Cichowie. Sam Leon Bukowiecki stwierdził, że owa musztra odbywała się pod czujnym okiem jego matki. Bukowiecka obecna była w czasie wymarszu oddziału do Lubinia i Krzywinia oraz do Osiecznej, która wówczas została ostatecznie wyzwolona. Aleksandra Bukowiecka zaopatrywała powstańców z Osiecznej w żywność i paszę dla koni oraz organizowała punkty sanitarne i dalej finansowała organizację wojska. W styczniu 1919 r. zawiesiła wspólnie z synami Augustem i Ignacym flagę na kościele oo. Benedyktynów w Lubiniu. 8 stycznia 1919 r. razem z oddziałem Aleksandra udała się na front leszczyński pod Kąkolewo. Kompania lubińska po utworzeniu „Grupy Leszno” weszła w skład odcinka „Pawłowice”. Według Leona Bukowieckiego, Aleksandra w czasie powstania pisała wiersze mające wzywać ludność do walki o niepodległość. Wiersze te podpisywała jako Paula Nałęcz, bowiem Nałęcz był herbem Morawskich.

Po śmierci męża w 1931 r. przejęła administrację majątku w Cichowie. W okresie dwudziestolecia międzywojennego udzielała się w Kole Związku Powstańców Wielkopolskich w Lubiniu. W październiku 1939 r. gestapo w czasie wizyty w dworze w Cichowie znalazło ordery i odznaczenia Aleksandry. Bukowieckiej. Jej aresztowanie odbyło się podstępem, o tym wydarzeniu wspomina syn Leon. Bukowiecką wezwano na rozmowę w sprawie jej majątku w Cichowie. Wkrótce skonfiskowano dwór w Cichowie, a rodzinę wysiedlono. Początkowo Bukowiecka osadzona została w więzieniu w Kościanie, a następnie przeniesiono ją do Fortu VII, gdzie po kilku miesiącach przesłuchań i tortur zmarła 12 kwietnia 1940 r. Miejsce pochówku jest nieznane. W swojej relacji o Aleksandrze Bukowieckiej Anna Kaźmierczak podkreślała, że pomimo stosowania tortur w czasie przesłuchania w więzieniu Kościanie i w Poznaniu, Bukowiecka nie zdradziła nazwisk osób zaangażowanych w Powstanie Wielkopolskie.

Na przyklasztornym cmentarzu w Lubiniu znajduje się jej symboliczny grób. Tragiczny los spotkał również dwóch synów Bukowieckiej: najstarszy August zginął w Auschwitz, a Ignacy w czasie kampanii wrześniowej w bitwie pod Brochowem.

Za swoją działalność Aleksandra Bukowiecka została doceniona poprzez odznaczenie medalem „Polska Swemu Obrońcy”, Odznaką Pamiątkową Grupy „Leszno”, Odznaką Pamiątkową Wojsk Wielkopolskich, Odznaką Pamiątkową Powstańców Wielkopolskich oraz Medalem Niepodległości. W Kościanie znajduje się ulica imienia Bukowieckiej.

dr Izabella Kopczyńska, Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu

Bibliografia:

Album pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich RP, 1938, nr 2, s. 38.

P. Bauer, Pani na Cichowie, maszynopis ze zbiorów Muzeum w Kościanie.

L. Bukowiecki, Powstanie Wielkopolskie w gminie Krzywiń, maszynopis ze zbiorów Muzeum w Kościanie.

A. Kwilecki, Ziemiaństwo wielkopolskie: między wsią a miastem, Poznań 2001.

Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich 1918-1919, pod. red. A. Czubińskiego, B. Polaka, Poznań 2020.

Zbiory Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu, Bukowiecka Aleksandra, sygn. 5029/WSK.