Instytut Pamięci Narodowej Wizyta Prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego w Poznaniu – 16 lipca 2022 - Aktualności -

Na zaproszenie Szymona Szynkowskiego vel Sęka, Sekretarza Stanu ds. polityki zagranicznej, Polonii oraz dyplomacji politycznej i kulturalnej, prezes IPN dr Karol Nawrocki złożył wizytę w Poznaniu i wziął udział w uroczystościach upamiętniających ważne dla regionu miejsca i osoby.

Wizyta w Poznaniu rozpoczęła się od złożenia hołdu ofiarom Fortu VII – pierwszego niemieckiego obozu koncentracyjnego utworzonego na okupowanych ziemiach polskich. O godz. 10.00 prezes Nawrocki w towarzystwie ministra Szynkowskiego vel Sęka złożył kwiaty i zapalił znicz pod ścianą straceń. Obecnie na miejscu dawnego obozu funkcjonuje Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII.

Niemcy już od pierwszych dni września 1939 r. rozpoczęli zakrojone na dużą skalę działania w ramach „Operacji Tannenberg” oraz „Intelligenzaktion”, których celem było wyeliminowanie polskich warstw przywódczych. Elementem tego zbrodniczego planu było utworzenie w październiku 1939 r. w Forcie VII w Poznaniu pierwszego na okupowanych ziemiach polskich obozu koncentracyjnego – Konzentrationslager Posen. Przez Niemców Fort VII określany był potocznie jako Lager der Blutrache – „obóz krwawej zemsty”, zemsty za przegrane Powstanie Wielkopolskie i utratę tych ziem w 1919 r. Obóz w Forcie VII był największym w Wielkopolsce ośrodkiem eksterminacji polskich elit, miejscem, w którym niemieccy oprawcy dopuszczali się niewyobrażalnego wręcz okrucieństwa. W pierwszej kolejności rozprawiono się z inteligencją wielkopolską oraz z Powstańcami Wielkopolskimi i Śląskimi. Grupy te aresztowano na podstawie przygotowanych jeszcze przed wybuchem wojny list proskrypcyjnych, zaś same aresztowania traktowano jako element tzw. Intelligenzaktion – „operacji politycznego oczyszczania terenu”. Wraz z powstaniem i rozwojem na terenie Poznania i Wielkopolski struktur cywilnych i wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego, coraz większą grupę więźniów stanowili przedstawiciele różnych tajnych organizacji. Do Fortu VII kierowano także osoby zatrzymane podczas łapanek. Od połowy 1941 r. trafiali tam również ludzie, którzy uchylali się od pracy na rzecz Niemców, tzw. „niedzielnicy”, czyli więźniowie okresowi, którzy przebywali w Forcie VII od zakończenia pracy w sobotę do poniedziałkowego poranka. W październiku 1939 r., krótko po otwarciu Konzentrationslager Posen, w jednej z remiz artyleryjskich Fortu VII Niemcy uruchomili testową komorę gazową, w której stosowano przywożony w butlach tlenek węgla (czad). Ofiarami testów było kilkuset pacjentów Zakładu Psychiatrycznego w Owińskach oraz oddziału psychiatrycznego Kliniki Neurologiczno-Psychiatrycznej Uniwersytetu Poznańskiego. Konzentrationslager Posen wykorzystywany był przez Niemców również jako miejsce, gdzie szkolili się oprawcy stanowiący podstawę załóg innych obozów koncentracyjnych na terenie okupowany przez Niemców Polski.

Następnie delegacja udała się na Wzgórze św. Wojciecha, żeby z okazji Tygodnia Hymnu Polskiego (225-lecie powstania „Mazurka Dąbrowskiego”, 200-lecie śmierci Józefa Wybickiego, 95-lecie ustanowienia „Mazurka Dąbrowskiego” Hymnem Polski), złożyć kwiaty i zapalić znicze przy grobie Józefa Wybickiego oraz przy urnie z sercem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan.

Autor słów „Mazurka Dąbrowskiego” Józef Rufin Wybicki przyszedł na świat 29 września 1747 roku w Będominie koło Kościerzyny. Z wykształcenia prawnik, działalność polityczną rozpoczął w wieku 20 lat jako poseł na sejm w I Rzeczypospolitej. Brał udział w insurekcji kościuszkowskiej. W tym czasie doszło do spotkania, które w rezultacie miało mu przynieść nieśmiertelną sławę: poznał generała Jana Henryka Dąbrowskiego, przyszłego twórcę Legionów Polskich we Włoszech. Po upadku powstania opuścił Polskę i we Francji wraz z Dąbrowskim rozpoczęli pertraktacje w sprawie utworzenia Legionów Polskich. Ostatecznie 9 stycznia 1797 roku Dąbrowski, przy współudziale Wybickiego, podpisał z rządem Republiki Lombardzkiej umowę o utworzeniu Legionów. To wydarzenie jest początkiem powstania najsłynniejszego utworu Wybickiego. Zmarł nagle 10 marca 1822 roku i został pochowany przy kościele w Brodnicy koło Śremu. 11 października 1923 roku dokonano ekshumacji zwłok Wybickiego, przewieziono je do Poznania i 14 października, razem ze szczątkami innych uczestników wojen napoleońskich, uroczyście pochowano w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan w podziemiach kościoła św. Wojciecha w Poznaniu, na tzw. „Skałce Poznańskiej”.

16 lipca 1797 roku Wybicki był świadkiem uroczystości przyłączenia miasta Reggio do świeżo utworzonej Republiki Cisalpińskiej, powstałej w miejsce Republiki Lombardzkiej. W uroczystej paradzie, która przeszła wówczas przez miasto, po raz pierwszy wzięły także udział Legiony. Widok polskich mundurów wywarł na Wybickiem wielkie wrażenie. Większość badaczy uważa, że wtedy właśnie powstała pieśń rozpoczynająca się słowami Jeszcze Polska nie umarła – pieśń znana jako „Mazurek Dąbrowskiego”. Według zgodnych ówczesnych przekazów Wybicki napisał słowa „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech” między 15 a 21 lipca 1797 roku, podkładając jej słowa pod ludową melodię mazurka, znanego na Podlasiu i Pomorzu Gdańskim już w połowie XVIII wieku. Niektórzy badacze uważają jednak, że Mazurek narodził się kilka dni wcześniej – w niektórych wspomnieniach świadków epoki pojawia się obraz Wybickiego śpiewającego tę pieśń już 10 lipca 1797 roku przed legionową starszyzną. Należy przyjąć, że dokładna data i okoliczności napisania pieśni oraz pierwszego wykonania nie są pewne, do dziś pozostając przedmiotem sporów wśród historyków. Hymn Polski w obecnym brzmieniu został ustanowiony 26 lutego 1927 roku w okólniku wydanym przez ówczesnego Ministra Spraw Wewnętrznych Sławoja Składkowskiego.

Po zwiedzeniu wystawy „Dzieje hymnu polskiego”, przygotowanej przez Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą Ministerstwa Spraw Zagranicznych, na dziedzińcu Kościoła pw. św. Wojciecha w Poznaniu, Prezes IPN dr Karol Nawrocki wraz z Ministrem Szymonem Szynkowskim vel Sękiem odwiedzili leżący nieopodal Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan, gdzie zapalili znicz na grobie gen. Stanisława Taczaka – pierwszego dowódcy Powstania Wielkopolskiego.

Koleje życia Stanisława Taczaka są niezwykle ciekawe. Inżynier hutnik, niedoszły ksiądz, w momencie próby podczas walk o Niepodległą przywdział mundur polskiego żołnierza, któremu pozostał wierny przez całe życie. 28 grudnia 1918 r. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wyznaczył go na tymczasowego dowódcę powstania w Wielkopolsce. Dziewiętnaście dni pracy Sztabu Dowództwa Głównego (od 28 grudnia 1918 do 15 stycznia 1919 r.) pod kierunkiem Stanisława Taczaka to najważniejszy okres Powstania Wielkopolskiego, który wpłynął na zwycięski finał tego zrywu. Efekty działalności pierwszego głównodowodzącego przeszły bowiem wszelkie oczekiwania.