Nawigacja

Aktualności

Szlakiem poznańskich lekarzy

Cykl Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa o poznańskich miejscach pamięci przedstawia sylwetki lekarzy, którzy wpisali się w historię naszego miasta szczególnymi zasługami dla rozwoju medycyny, opieką nad mieszkańcami Poznania, a także postawą patriotyczną. Lekarze, których przypominamy to uczestnicy powstań narodowych, działacze ruchu oporu podczas II wojny światowej i żołnierze walczący na wojennych frontach o wolność naszej ojczyzny. 

Józef Granatowicz (1901-1978) żołnierz Armii Hallera, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, chirurg w wojnie obronnej 1939 r. i w powstaniu warszawskim, dyrektor Szpitala Miejskiego nr 2 im F. Raszei podczas Poznańskiego Czerwca 1956 r.

Urodził się w 1901 r. w Mainz nad Menem w polskiej rodzinie. W wieku prawdopodobnie 17 lat wstąpił do ochotniczych oddziałów polskich sformowanych we Francji – tzw. Błękitnej Armii gen. Hallera, z którą przybył do Polski. W 1920 r. wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W okresie II RP ukończył medycynę na Uniwersytecie Poznańskim. Podczas wojny obronnej w 1939 r. wsławił się wywiezieniem radu z poznańskiej kliniki do Warszawy. Za udział w obronie stolicy w 1939 r. Granatowicz otrzymał Krzyż Walecznych. Podczas okupacji pracował w Warszawie jako chirurg w Klinice Omega, jednocześnie współpracując z podziemiem. W 1944 r. uratował życie ciężko rannego uczestnika zamachu na Kutscherę. Podczas powstania warszawskiego Klinika Omega została przekształcona na powstańczy lazaret. Po zakończeniu działań wojennych Granatowicz wrócił do Poznania, gdzie został ordynatorem Oddziału Chirurgicznego i dyrektorem Szpitala ss. Elżbietanek. Jego staraniem na początku lat 50. przy ul. Zacisze na poznańskich Jeżycach otwarto nowy szpital miejski. Dr Granatowicz swoją postawą i poglądami zawsze wyrażał brak akceptacji dla ustroju komunistycznego. Podczas powstańczego zrywu Czerwca 1956 r. uratował wielu uczestników powstania, nie tylko opatrując rannych, ale również prezentując nieprzejednaną postawę wobec władz komunistycznych, czym uratował wiele osób przed aresztowaniem. Zmarł w 1978 r. i został pochowany na cmentarzu na Miłostowie. Staraniem Fundacji Kochania Poznania w 2018 r. skwer znajdujący się w pobliżu Szpitala im. F. Raszei zyskał patrona – Józefa Granatowicza.

Karol Marcinkowski (1800-1846) uznany lekarz epidemiolog, społecznik, powstaniec listopadowy

Karol Marcinkowski urodził się w Poznaniu. Po zdaniu matury w 1817 r. wyjechał na studia medyczne do Berlina. Tam zaangażował się w działalność podziemnej organizacji „Polonia”, za co został aresztowany i skazany na więzienie. Po uwolnieniu w 1823 r. ukończył studia i wrócił do Poznania., gdzie rozpoczął praktykę lekarską. Ubogich leczył za darmo, jednocześnie pracując jako wolontariusz w Szpitalu Sióstr Miłosierdzia. W 1830 r. dołączył do powstania listopadowego. W stopniu podporucznika służył w oddziale Dezyderego Chłapowskiego. Brał udział w bitwie o Olszynkę Grochowską, za co został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Po zakończeniu powstania władze pruskie internowały Marcinkowskiego w Kłajpedzie, gdzie zasłynął w zwalczaniu szalejącej epidemii cholery, która wybuchła w Europie w 1831 r. zabijając setki tysięcy ludzi. Z Kłajpedy Marcinkowski przedostał się w 1832 r. do Szkocji, a następnie do Francji. Wówczas był już uznanym autorytetem w dziedzinie walki z cholerą, co doceniła Francuska Akademia Nauk, przyznając mu złoty medal. W 1834 r. Marcinkowski próbował wrócić do Poznania, ale po przekroczeniu granicy został aresztowany i przez trzy lata przebywał w twierdzy w Świdnicy. Zwolniono go na prośbę władz Poznania, zmagającego się z kolejną falą cholery. Marcinkowski przeszedł do historii Poznania nie tylko jako lekarz, ale również społecznik i filantrop, który w 1838 r. powołał Spółkę Akcyjną „Bazar”, a w 1841 r. Poznańskie Towarzystwo Pomocy Naukowej. Większość swoich dochodów przeznaczał na cele społeczne, m.in. na Towarzystwo ku Wsparciu Ubogich i Biednych, którego był założycielem. Współcześni Marcinkowskiemu Poznaniacy nazywali go „Doktorem Marcinem”. Ostatecznie pokonała go choroba – nieuleczalna wówczas gruźlica. Pierwotnie został pochowany na nieistniejącym cmentarzu świętomarcińskim. Ostatecznie szczątki Marcinkowskiego spoczęły w kościele św. Wojciecha. Współcześnie jest patronem wielu ulic, uczelni i instytucji, nie tylko w Poznaniu.

Franciszek Witaszek (1908-1943) podporucznik ps. „Warta, „Kur”

Franciszek Witaszek ur. się 8 września 1908 r. w Śmiglu. W 1931 r. ukończył studia medyczne na Uniwersytecie w Poznaniu. Do wybuchu wojny pracował naukowo, specjalizując się w mikrobiologii. Był również przedsiębiorcą i społecznikiem – jednym z organizatorów Poznańskiego Pogotowia Lekarskiego. W marcu 1936 r. w Poznaniu działalność rozpoczął zakład produkujący szczepionki, którego Witaszek był współzałożycielem. Podczas kampanii wrześniowej pracował jako lekarz polowy, opiekując się rannymi w bitwie nad Bzurą. Kiedy władzę w Poznaniu przejęły okupacyjne Niemcy, Witaszek stracił posadę na uczelni, ale pozwolono mu prowadzić praktykę lekarską, podczas której z poświęceniem niósł pomoc biednym i represjonowanym przez okupanta. Poznaniacy nazwali go wówczas „drugim Marcinkowskim”. Będąc osobistym lekarzem biskupa Walentego Dymka, współpracował z nim w organizacji Kościoła Podziemnego. Jednocześnie prowadził aktywną działalność w ruchu oporu. W latach 1940-1942 dowodził poznańską komórką Związku Odwetu ZWZ AK. Witaszek zorganizował w Poznaniu sieć tajnych laboratoriów, w których produkowano związki toksyczne, bomby termiczne, środki chemiczne do niszczenia silników oraz trucizny. Skuteczne akcje sabotażowe zwróciły uwagę Gestapo, które 25 kwietnia 1942 r. aresztowało Witaszka i jego współpracowników. Po 3 tygodniowym śledztwie w Domu Żołnierza (siedziba Gestapo) został przewieziony do Fortu VII. Niemcy zaproponowali Witaszkowi wolność dla niego i całej jego rodziny w zamian za pracę na rzecz III Rzeszy. Witaszek propozycję odrzucił i wraz z innymi działaczami organizacji, zwanymi „Witaszkowcami” został stracony 8 stycznia 1943 r. Pośmiertnie w 1944 r. odznaczony Krzyżem Walecznych. Po wojnie 25 listopada 1945 r. szczątki Witaszka zostały uroczyście pochowane na Cmentarzu Bohaterów na Cytadeli.

Ireneusz Wierzejewski (1881-1930) lekarz ortopeda, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, generał brygady Wojska Polskiego, senator II RP

Urodził się w 1881 r. w Kozłowie, gm. Opalenica. Po zdaniu matury w Poznaniu, wyjechał na studia medyczne. Kształcił się m.in. w Berlinie i Monachium. W tym czasie angażował się w działalność niepodległościową organizacji filareckich. W 1911 r. otrzymał posadę dyrektora Poznańskiego Zakładu Ortopedycznego im. Gąsiorowskich, a 10 lat później założył w Poznaniu pierwszą w Polsce klinikę ortopedyczną. Wraz z wybuchem I wojny światowej, władze pruskie skierowały Wierzejewskiego do pracy sanitarno-ortopedycznej przy V Armii. Dzięki temu stanowisku był w stanie zabezpieczyć w Poznaniu sprzęt sanitarny i materiały opatrunkowe dla powstańców wielkopolskich. W momencie wybuchu powstania stanął na czele pomocy medycznej w Poznaniu, zostając naczelnym lekarzem i inspektorem sanitarnym wojsk wielkopolskich. W 1920 r. Wierzejewski brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej jako szef sanitarny 1 Armii. W okresie międzywojennym pełnił również funkcję senatora z ramienia Narodowej Partii Robotniczej-Lewicy. Na Uniwersytecie Poznańskim był pierwszym seniorem i kuratorem korporacji akademickiej Chrobria, co zostało uwiecznione na tablicy memoratywnej na Placu Wolności. Wierzejewski był również współtwórcą Polskiego Czerwonego Krzyża i założycielem Towarzystwa Czerwonego Krzyża w Poznaniu. Po śmierci w 1930 r. został pochowany na cmentarzu świętomarcińskim, a od 1962 r. spoczywa na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.

Kazimierz Bonawentura Nowakowski (1879-1952) wybitny chirurg, pułkownik Wojska Polskiego, powstaniec wielkopolski

Kazimierz B. Nowakowski urodził się w 1879 r. w Inowrocławiu. Podczas nauki w gimnazjum w Chełmnie należał do Filomatów Chełmińskich. Po ukończeniu gimnazjum wyjechał na studia medyczne m.in. do Berlina, Monachium i Lipska. W 1906 r. rozpoczął praktykę lekarską w Poznaniu. Początkowo pracował w Zakładzie Prowincjonalnym Akuszerek przy ul. Polnej. Później m.in. w Miejskim Lazarecie przy ul. Szkolnej. Przy obecnej ul. Nowowiejskiego otworzył własną klinikę chirurgii i rehabilitacji. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii pruskiej, z którą trafił m.in. pod Verdun, pracując jako chirurg w szpitalach polowych. Po powrocie do Poznania wraz z innymi lekarzami zaczął przygotowywać zaplecze medyczne dla powstania wielkopolskiego. W powstaniu pełnił funkcję naczelnego chirurga szpitali fortecznych, awansując do stopnia pułkownika. W Poznaniu organizował stacje sanitarne, przeprowadzał kursy polowej pomocy medycznej, a jako kierujący Głównym Szpitalem Wojskowym organizował „pociągi lazaretowe”. 19 stycznia 1919 r. objął stanowisko ordynatora I stacji chirurgicznej Szpitala Garnizonowego w Poznaniu. Za poświęcenie i patriotyczną postawę podczas powstania Nowakowski został odznaczony Krzyżem Walecznych i Złotym Krzyżem Zasługi. Po wojnie razem z Ireneuszem Wierzejewskim organizował placówkę PCK w Poznaniu. W latach 1919-1923 piastował stanowisko naczelnego chirurga Szpitala Przemienienia Pańskiego. Był również uznanym wykładowcą akademickim na Uniwersytecie Poznańskim oraz wiceprezesem Wydziału Lekarskiego PTPN. W 1939 r. po wkroczeniu do Poznania niemieckich wojsk okupacyjnych, Nowakowski został osadzony w Forcie VII. Z więzienia został zwolniony, jak można przypuszczać z uwagi na pracę w niemieckich szpitalach polowych podczas I wojny światowej. Wyemigrował do pracy m.in. w Ostrowcu Świętokrzyskim, ale po zakończeniu okupacji powrócił do Poznania, gdzie pracował jako chirurg do śmierci w 1952 r.

Franciszek Chłapowski (1846-1923) profesor medycyny, społecznik i krzewiciel kultury polskiej w zaborze pruskim

Urodził się 17 września 1846 r. w Czerwonej Wsi, gm. Krzywiń, pow. kościański. Wnuk Dezyderego Chłapowskiego. Po zdanej maturze wyjechał na studia do Berlina, gdzie stopień doktora uzyskał w 1870 r. Podczas studiów działał w Towarzystwie Naukowym Akademików Polaków w Berlinie, kierując sekcją medyczną. Po uzyskaniu dyplomu praktykował w Chorzowie i Bytomiu, prowadząc jednocześnie działalność kultywującą polską tożsamość. W Chorzowie założył Kółko Towarzyskie Katolicko-Polskie, a w Bytomiu Czytelnię Polską. Do Poznania przeprowadził się w 1884 r. Po odzyskaniu niepodległości wykładał na Uniwersytecie Poznańskim. Działał również w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, gdzie kierował Wydziałem Przyrodniczym i Lekarskim. Był również współorganizatorem Muzeum Przyrodniczego PTPN. Zainteresowania naukowe Chłapowskiego wykraczały daleko poza medycynę. Z powodzeniem wykładał geologię i paleontologię. Był członkiem wielu towarzystw naukowych. Pozostawił po sobie ponad 100 publikacji naukowych, ogromne zbiory archiwalne i przyrodnicze, które stanowią obecnie kolekcję Archiwum Polskiej Akademii Nauk Oddział w Poznaniu. Chłapowski zmarł w 1923 r. w Żegocinie, gm. Czermin, pow. pleszewski. Został jednak pochowany w Poznaniu na nieistniejącym już cmentarzu parafii św. Marcina. Jedynym upamiętnieniem w Poznaniu pozostaje tablica memoratywna na murze kościoła św. Wojciecha. Inskrypcja na tablicy obecnie trudna do odczytania:

Dr Franciszkowi Chłapowskiemu

Radcy Zdrowia

Profesorowi Uniwersytetu Poznańskiego

Byłemu członkowi Towarzystwa św. Wincentego

a Paulo podczas studiów w Berlinie

późniejszemu prezesowi przez 33 lata i wielkiemu

dobrodziejowi konferencji św. Wincentego a Paulo

przy parafii św. Wojciecha

zmarł 10 IV 1923 przeżywszy lat 77

{GALERIA:414930}

Tomasz Drobnik (1858-1901) poznański chirurg, społecznik i patriota

Urodził się 6 września 1858 r. w Pleszewie jako syn Emilii i Jana Drobników. Po ukończeniu gimnazjum wyjechał na studia medyczne do Wrocławia, gdzie działał m.in. w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim. Specjalizował się w anatomii topograficznej. Po ukończeniu studiów pracował na uczelniach medycznych w Strasburgu jako asystent zakładu anatomii i w Królewcu jako asystent zakładu chirurgii, aby w 1890 r. osiąść na stałe w Poznaniu. W niedługim czasie objął stanowisko kierownika oddziału chirurgicznego w pierwszym w Poznaniu Szpitalu Dziecięcym św. Józefa (obecny Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem). W 1899 r. został naczelnym chirurgiem w Szpitalu Miejskim. Był uznanym naukowcem. Sławę przyniosły mu nowatorskie rozwiązania w leczeniu porażeń dziecięcych. Był również jednym z założycieli polskiej Lecznicy Poznańskiej oraz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Brał również udział w organizacji Towarzystwa Wykładów Ludowych im. Adama Mickiewicza. W latach 1984-1896 redagował „Przegląd Poznański”. Drobnik zmarł w 1901 r. i został pochowany na nieistniejącym cmentarzu parafii św. Marcina przy ul. Towarowej. W 1962 r. jego grób został przeniesiony na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan. Tomasza Drobnika przypomina również tablica memoratywna na budynku szpitala przy ul. Krysiewicza, w którym pracował.

Franciszek Raszeja (1896-1942) chirurg ortopeda, komendant szpitala wojskowego w Kowlu, pośmiertnie odznaczony tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata

Urodził się 2 kwietnia 1896 r. w Chełmnie jako syn Julii i Ignacego Raszejów. Po zdaniu matury w 1914 r. został powołany do niemieckiego wojska i wysłany na front wschodni. Wkrótce dostał się do niewoli rosyjskiej i 3 lata spędził w obozie jenieckim w Taszkiencie. Po wybuchu rewolucji październikowej uciekł z obozu i po rocznej wędrówce powrócił do Polski, skąd już po miesiącu wyjechał na studia medyczne do Berlina. W lipcu 1920 r. wrócił do Polski, żeby wstąpić do Wojska Polskiego i wziąć udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu działań wojennych kontynuował studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, z którego przeniósł się na Uniwersytet Poznański. Od 1923 r. pracował w Klinice Ortopedycznej pod kierunkiem Ireneusza Wierzejewskiego. W latach 1931-1935 kierował Szpitalem Ortopedycznym w Swarzędzu, a następnie Kliniką Ortopedyczną w Collegium Marcinkowskiego. Prowadził intensywną pracę naukową, publikując w języku polskim, niemieckim i francuskim. W 1936 r. otrzymał Złoty Krzyż Zasługi. Jako wykładowca akademicki, Raszeja głośno sprzeciwiał się dyskryminacji studentów żydowskich przez wprowadzone na uczelniach „getto ławkowe”, a w 1937 r. był jednym z 11 profesorów Uniwersytetu Poznańskiego, którzy podpisali list protestacyjny w tej sprawie. 1 września 1939 r. Raszeja został powołany do wojskowej służby sanitarnej. Powierzono mu funkcję komendanta szpitala wojskowego w Kowlu. W listopadzie 1939 r. po otrzymaniu ostrzeżenia przed aresztowaniem przez Sowietów, uciekł ze szpitala i wraz z rodziną przeniósł się do Warszawy, gdzie został ordynatorem oddziału chirurgicznego w Szpitalu PCK przy ul. Smolnej. Na tajnym uniwersytecie Raszeja kształcił studentów medycyny. Był również kierownikiem tajnej stacji krwiodawstwa dla ludności żydowskiej. Jego śmierć splata się z tragicznym losem warszawskich Żydów. 21 lipca 1942 r. zaopatrzony w niemiecką przepustkę udał się do Getta na ul. Chłodną 6, żeby udzielić pomocy medycznej swojemu przyjacielowi Abe Gutnajerowi. Wówczas wraz z Gutnajerem i całą jego rodziną został zamordowany przez SS-manów. Zwłoki Raszei wydano na drugi dzień żonie. Został pochowany na Powązkach, a jego pogrzeb stał się patriotyczną manifestacją przeciwko niemieckiemu okupantowi. Pośmiertnie w 1957 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim. 11 kwietnia 2000 r. Instytut Yad Vashem przyznał Raszei tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Jego imię nosi obecnie szpital na poznańskich Jeżycach.

Wiktor Dega (1896-1995) wybitny ortopeda, powstaniec wielkopolski, kapitan Wojska Polskiego, naczelny chirurg szpitala polowego pod Żychlinem podczas wojny obronnej 1939, powstaniec warszawski

Urodził się 7 grudnia 1896 r. w Poznaniu jako syn Zofii i Wiktora Degów. Naukę gimnazjalną przerwała mu I wojna światowa. W 1915 r. został powołany do armii niemieckiej. Po 3 latach na froncie wojennym wrócił do Poznania, żeby wziąć udział w powstaniu wielkopolskim. Uczestniczył m.in. w walkach o lotnisko Ławica, w zdobywaniu magazynów wojskowych przy obecnej ul. Powstańców Wielkopolskich i w walkach na Starym Rynku. Znalazł się również w ochronie Ignacego Paderewskiego podczas jego przyjazdu do Poznania 26 grudnia 1918 r. W powstaniu Dega otrzymał stopień podporucznika i dowództwo 7 kompanii 10 Pułku Strzelców Wielkopolskich, z którą walczył m.in. pod Paterkiem. 27 czerwca 1919 r. 10 Pułk SW przerzucono na front wołyński. Dega brał udział m.in. w ofensywie nad Zbruczem. Pod koniec 1919 r. został wcielony do Baonu Zapasowego, a w styczniu 1920 r. zakończył czynną służbę wojskową. Po jej ukończeniu rozpoczął studia medyczne w Warszawie, a następnie w Poznaniu. Specjalizował się w ortopedii i chirurgii ortopedycznej. W 1937 r. został ordynatorem Oddziału Ortopedycznego Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy. 31 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany. W stopniu kapitana lekarza rezerwy dostał przydział do Dowództwa Okręgu Korpusu nr VIII. Służył w Szpitalu Wojskowym w Toruniu, a następnie w szpitalu polowym pod Żychlinem. Został ranny w bitwie pod Kutnem, a 17 września 1939 r. dostał się do niewoli. Po zwolnieniu w kwietniu 1940 r. udał się do Warszawy, gdzie objął stanowisko ordynatora Oddziału Chirurgii Dziecięcej w jednym z warszawskich szpitali. Podczas powstania warszawskiego opatrywał i operował rannych w szpitalu polowym „Sano” przy ul. Lwowskiej. Po upadku powstania wyjechał do Włodzimierzowa pod Piotrkowem Trybunalskim. Wraz z zakończeniem działań wojennych, Dega wrócił do Poznania, by w grudniu 1945 r. objąć funkcję kierownika Kliniki Ortopedycznej Uniwersytetu Poznańskiego. Inicjatywy i badania Degi były nowatorskie nie tylko na skalę krajową. W 1957 r. został ekspertem Światowej Organizacji Zdrowia ds. rehabilitacji. Dzięki staraniom Degi na poznańskiej Wildzie w 1960 r. powstała pierwsza w Polsce i druga na świecie Katedra Medycyny Rehabilitacyjnej. Został odznaczony m.in. Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym, medalem za wojnę obronną 1939, Warszawskim Krzyżem Powstańczym oraz Złotym Krzyżem Zasługi. Został również pierwszym w historii Kawalerem Orderu Uśmiechu. Jego patronat nosi m.in. Szpital Kliniczny w Poznaniu przy ul. 28 Czerwca 1956 oraz XV Liceum Ogólnokształcące w Poznaniu. Po śmierci w 1995 r. został pochowany na cmentarzu na Junikowie w rodzinnym grobowcu.

Tekst i zdjęcia: Ewa Liszkowska (Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walki i Męczeństwa IPN w Poznaniu)

do góry